لكن اينها در وقتى است كه آن امر محتمل از قبيل مانع نباشد، و الا بعيد نيست صحت، اگر چه احتمال آن بعيد هم نباشد. مثل آن كه قاصد است نماز را لكن اگر قاطعى، يا مانعى، يا مبطلى، به عمل آيد نماز نمىكند، يا اگر كسى او را مانع شود، يا اگر دشمن برسد كه نتواند تمام كند، نمىكند، وهكذا، در اين صورت، صدق عزم مىكند اگر چه آن امر بعيد الوقوع نباشد. و همچنين در سفر، صدق عزم مىكند. اگر چه احتمال دزد قريب باشد و مفروض اين است كه اگر دزد بيايد سفر نمىكند.
حاصل آن كه يك دفعه است كه نيت أو معلق است بر عدم وقوع آن أمر محتمل، وبعبارة اخرى مشروط به آن است، و يك دفعه است كه نيت مطلقه دارد مگر مانع نگذارد. و مسأله وجود طراده از قبيل اول است. و فرق ما بين قسمين، وجدانى است. (والله العالم) سؤال 201: شخص محتلم صائم در نهار رمضان جايز است كه بول نمايد، يا نه؟
جواب: بلى، جايز است اگر چه علم به خروج منى يا بول داشته باشد. و اين استمناء محسوب نمىشود.
سؤال 202: در خزينه حمام مثلا حركت دادن آب را با دست به طور تموج كه تمام سر را فرا گيرد ارتماسى است كه موجب بطلان صوم است ولو آن كه رقيق وكم باشد، يا نه؟
جواب: اگر آب از اطراف متصل باشد بما في الخزينه، بعيد نيست صدق ارتماس. بلى، اگر سر خيلى بلند از آب باشد و آب را با ظرفى بريزد بر سر كه از اطراف فرا گيرد و به نحو رقيقى متصل باشد با ما في الخزينه، مشكل است صدق ارتماس عرفا. و احوط اجتناب است از اين نيز.
سؤال 203: ما قولكم (دام ظلكم) سلخ رمضان بعد ظهر معلوم شد كه در مسجد مؤمنين قريب دويست [نفر از] مؤمنين به وجه تصديق رؤيت، روزه را افطار كرده اند، زيد اين خبر [را] شنيد، مگر آن كه هيچ التفات نكرده، با نيت صوم به خانه خود نشست و به فرض تحقيق در آن مسجد كه نصف ميل فاصله داشت نرفت، اين تقاعد و عدم تحقيق او به حد معصيت مىرسد، يا خير؟
جواب: اگر از آن خبر براى زيد علم به ثبوت رؤيت هلال حاصل نشده باشد -