مسأله را استنباط كند و اين روش، تحرك و پويائى اجتهاد شيعى را نشان مىدهد.
فقه اسلامى در طى تاريخ در بر خورد با دشوارىهاى زندگى قانونى ودينى مردم توسعه يافته است.
و مطالعه آن موجب آگاهى كامل از روند پيشرفت قواعد و قانونهاى زندگى اجتماعى در سرزمين هاى اسلامى است.
دوم آن كه، سئوالات گاهى با امضاى افراد خاص شناخته شده تنظيم شده و پاسخ آن هم خطاب به همان افراد داده شده است. شخصيت سؤال كننده و موضوع سؤال و طرز خطاب و تنظيم نامه و جواب داده شده كاملا نشان دهنده اوضاع اجتماعى و سياسى روز است و براى مورخين و جامعه شناسان منبع بسيار غنى و پر ثمرى است و موجب آگاهى كامل از زندگانى عادى درونى و بيرونى سرزمينهاى اسلامى خواهد بود.
براى نگارنده بسيار جالب است كه در زمانى كه مردم زمانه در اثر تبليغات سوء عليه حكمت اسلامى و علوم عقلى از ميرزاى قمى در باره كفر و اسلام صدر المتألهين شيرازى به خاطر اعتقاد به عقول عشره سؤال مىكنند وايشان پس از بحث نسبتا طولانى در خصوص موضوع، احتياطا عدم كفر ايشان را ترجيح مىدهد 1، سؤال فقهى زير توسط يكى از ممتازترين شاگردان ملا صدرا مرحوم ملا على نورى از محضر ايشان مىشود، مسأله از اين قرار است كه مرحوم نورى، خدمتكار منزلشان را براى محرميت 99 ساله براى فرزند صغير خودشان صيغه كرده اند و چون في الجمله آب و رنگى داشته اخلاقا مايل بوده اند كه بتوانند مدت او را بذل كنند تا برود و شوهر مناسبى براى خود انتخاب نمايد. از فقهاى زيادى سؤال كرده اند و به علت اختلاف انظار و با توجه به اين كه موضوع فروج است و احتياط بايد كرد سر انجام ميرزاى قمى را با تعبير جالب حجة الاسلاما، ملا ذالاناما مخاطب ساخته و موضوع را طرح و در آخر نوشته اند:.... " اينك همه گوشيم تا تو چه فرمائى " 2. كاملا مشهود است كه طرز فكر ميرزا نسبت به حكما، از قداست او در خاطر نورى نكاسته است.
جامع الشتات ميرزاى قمى از اين جهت بسيار جالب است. سئوالاتى كه از سوى دربار و درباريان تنظيم شده وضع سياسى زمان را به خوبى نشان مىدهد، و براى به دست آوردن سابقه تاريخى در نحوه