سؤال 438: زيدى، دو سه هزار تومان قرض داشته و يك هزار تومان مطالبات خود را [ با ديان] مصالحه و صيغه جارى نكرده كه عمل را ختم نموده و خود را برىء الذمه نمايد.
حال دو هزار تومان بهم رسانيده مىخواهد قرض او ادا شود. و در ضمن هم كسب و تجارتى بكند كه امورش بگذرد. هر گاه برود طلبكار خود را پيدا كند و قرض خود را ادا كند، اقلا نصف اين بواسطه خرج مسافرت، خرج مىشود. پس از آن كه خود را به ممالك خود بعيده هم مىرساند، قادر بر اداى تمام قروض خود نمىباشد و خودش نيز پريشان خواهد شد. آيا با اين اوصاف، تكليف زيد مقروض [چيست]؟ آيا زيد مقروض مىتواند سفر بيت الله و زيارت مشرف شود؟ آيا اين وجهى كه امروز بهم رسانيده خمس به او تعلق مىگيرد يا خير؟
جواب: گذشت كه اداء دين يا تمكن و عدم ضرر، واجب فورى است هر چند به دادن تمام ما يملك باشد. بلى، خانه و ضروريات خانه و قوت يك شبانه روز، مستثنى است. پس جايز نيست كه با عدم علم به رضاى طلبكار، مشغول كسب و تجارت شود.
لكن در فرض سؤال چون مستلزم ضرر است، مبادرت لازم نيست اگر به مكاتبه و مراسله هم ممكن نباشد استرضاء يا اداء. و هر گاه مستطيع باشد و حج بر او واجب باشد، مىتواند در اثناء راه به حج مشرف شود. و اما حج مستحبى و زيارات مستحبه، پس جواز آن در صورتى است كه مستلزم تفويت ادا يا تأخير آن نشود. و الا با عدم رضاى طلبكار مشكل است.
و اما خمس، پس هر گاه سر سال شده است و آن وجه موجود است، بايد بدهد اگر چه حج يا قرض بر ذمه او باشد. بلى، اگر در اثناء سال آن را صرف در دين يا حج كند و چيزى زايد نماند، خمس ندارد.
سؤال 439: خمس بر چه شخصى واجب مىشود؟ زيدى با يكى شريك است. حساب مىكند كه فلان مبلغ دارد لكن اصل پول در ميان نيست، مطالبات است. آيا همين كه پول به دست او آمد خمس بر او تعلق مىگيرد، يا اين كه همان حساب و مطالبات كه دارد كفايت است؟
وجهى را كه در عرض سال به سادات مىدهد مىتواند در سر سال پاى خمس حساب كند؟