خواه آن خم شدن به حد ركوع رسيده باشد و خواه كمتر از حد ركوع باشد و خواه زياده بر آن و اگر دو سجده يا تشهد اول را فراموش كند و بعد از ايستادن و قبل از ركوع به يادش آيد دو سجده و تشهد را بجا آورد و نماز را به اتمام رساند و اگر يك سجده را فراموش كرده پس اگر بعد از سجده كه كرده نشستن وطمأنينه را بجا آورده احتياج به نشستن وطمأنينه ديگر نيست و الا بنشيند وطمأنينه را بجا آورد و احتياج به سجده سهو نيست و اگر پيش نماز در فعلى از افعال نماز شك كند و مأموم آن را بر فعل آن يا بر عدم فعل واقف سازد بر پيش نماز واجبست كه عمل بقول مأموم نمايد اگر چه مأموم يك شخص باشد و عادل نباشد در اين صورت بر پيش نماز سجده سهو واجب نيست وواقف ساختن مأموم پيش نماز را جايز است كه به اشاره انگشتان باشد اگر نزديك به پيش نماز باشد يا به لفظ قرآن مثل آنكه پيش نماز شك كرده باشد در نماز چهار ركعتى ميانه دو و سه يا ميانه سه و چهار و مأموم داند كه سه ركعت گذارده پس از سوره كهف سيقولون ثلثة بخواند و اگر شخصى سهو بسيار در نماز كند به حيثيتى كه او را در عرف كثير السهو گويند در اين صورت تلافى آنچه نكرده بر و واجب نيست هر چند محلش باقى باشد و سجده سهو نيز بر او واجب نيست و بعضى از مجتهدين او را وقتى كثير السهو مىگويند كه در سه نماز متوالى سه سهو كند يا در يك نماز سه سهو و اگر شك بسيار كند به حيثيتى كه در عرف او را كثير الشك گويند ملتفت نشود هر چند محل باقى (1) باشد و نماز او صحيح است و سجده سهو بر و واجب نيست پس اگر مثلا شك كند در خواندن سوره قبل از ركوع بر و واجب است كه به آن ملتفت نشده هر چند محل باقى باشد به ركوع رود و سوره را نخواند كه اگر سوره را در اين صورت بخواند آن نماز باطل (2) است هر چند بعد از خواندن ظاهر شود كه سوره را نخوانده بود فصل دوم در بيان خللى كه سجده سهو به سبب آن واجبست و آن در هفت موضع است اول فراموش كردن يك سجده دويم فراموش كردن شهادتين در تشهد سيم فراموش كردن صلوات بر پيغمبر و آل آن (ص) به شرط آنكه محل هر يك از اين سه گذشته باشد پس در اين صورت واجبست كه آن را بعد از سلام دادن بجا آورد و بعد از آن دو سجده سهو بجا آورد و اگر دو چيز از اين سه چيز كه مذكور شد فراموش شده باشد واجبست كه اول بعد از سلام دادن هر دو را به آن ترتيب كه فوت شده بجا آورد و بعد از آن از براى هر يك دو سجده سهو بكند اما لازم نيست كه قصد كند كه دو سجده اول از جهت خلل اول است و دو سجده ثانى از براى خلل دويم پس اگر در نماز ظهر مثلا تشهد اول را يا يك سجده را از ركعت سيم فراموش كرده باشد اول تشهد را بجا