(1) ينابيع المودة 399 ط اسلامبول و زيادى از دانشمندان عامة اين حديث شريف را نقل فرمودند واحقاق الحق 9 / 489 به تفصيل آنها را نقل نموده است.
(2) تبرى و بيزارى از دشمنان دين يكى از اصول دين شمرده شده و داراى ثواب و اجرهاى فراوانى است و اينك بعض از كلمات بزرگان دين و روايات رسيده را درج مىكنيم:
1 - شيخ طوسى در (نهاية) مىفرمايد: پشت سر ناصبى و كسى كه تولى امير المؤمنين را داراست و ليكن در غير جاى تقيه تبرى نمى جويد نماز نگذاريد.
2 - حضرت رسول (ص) فرموده اند: يا على قسم به خدا كه مرا به نبوت فرستاد و مرا بر تمام خلق برگزيد جبرئيل به من خبر داده اگر بنده ء هزار سال عبادت پروردگار عالميان كند و ولايت تو و ائمه از فرزندانت را داشته باشد و برائت از دشمنان آنها را دارا نباشد خدا عملش را قبول ننمايد، هر كه خواهد ايمان آورد و هر كه خواهد كفر ورزد - نور الانوار مرندي ص 272.
3 - صفوانى گويد: مرى خدمت امير المؤمنين عرض شما و فلانى را [اسم يكى از دشمنان را برد] دوست دارم حضرت فرمود تو اعور هستى، يا بايد كور باشى و دوست با دشمنان، و يا بينا و دوست ما، جمع اين دو نشايد - نور الانوار مرندى ص 272.
شاعر گويد: اى كه گوئى هم على و هم رمع * اعورى از نور ظلمت بهر ور يا به پا پروانه اين نور شو * يا برو خفاش باش و كور شو 4 - خدمت حضرت صاق عرض كردند فلانى شما را دوست دارد و در تبرى از دشمنان شما ضعيف است، حضرت فرمودند كسى كه ادعا دارد محبت مرا و بيزارى از دشمنان ما نجويد دروغ مىگويد - نور الانوار مرندي ص 272.
5 - حضرت رضا فرمودند ولاية ما و بيزارى از دشمنان ما سبب كامل شدن دين است - نور الانوار مرندي 272.
6 - حضرت امام حسن عسگرى از پدران خود از رسول خدا نقل مىفرمايند روزى به بعض اصحاب خود فرمود در راه خدا دوستى و دشمنى داشته باشيد، زيرا بدون اين دوستى و دشمنى به ولايت خدا نمىرسيد، و هر كس هر چه نماز بخواند و روزه بگيرد بدون تولى و تبرى طعم و مزه ايمان را نمىچشد، كسى عرض كرد چگونه بدانم كه دوستى و دشمنى در راه خدا را دارا هستم؟ حضرت اشاره فرمودند به امير المؤمنين علي و فرمودند مىبينى علي را؟ عرض كردم بلى فرمود او دوست خداست پس او را و دوست او را گر چه كشنده پدرت و فرزندت باشد دوست دار، و دشمن او را گرچه پدرت و فرزندت باشد دشمن دار - علل الشرايع ج 1 / 134، عيون اخبار الرضا ج 1 / 291، امالى الصدوق 8، بحار الانوار 66 / 236.
(اهميت لعن و مذمت ترك آن) 1 - رسول خدا فرمود: كسى كه گناه شمرد لعن كردن كسى را كه خدا لعنت كرده لعنت خدا بر او باد - رجال كشى 391 و 344.
2 - ثمالى در محضر امام زين العابدين سؤال كرد از فلان و فلان حضرت فرمود لعنت خدا - با تمام لعنهايش - بر آنها باد، به خدا قسم مردند كافر و مشرك به خدا - بحار الانوار ط كمپانى 8 / 207.
3 - رسول خدا فرمود: دسته‌اى از امت خودشان را به من منتسب مىكنند و مىگويند اهل ملت من هستند، و بزرگانى از ذريه مرا مىكشند و شريعت و سنت مرا تغيير ميدهند و فرزندانم حسن و حسين را - هم چنان كه زكريا و يحيى را كشتند - مىكشند.
آگاه باشيد آنها را خدا لعنت مىكند همان طور كه آنها را [قاتلان يحيى و زكريا] لعنت كرد، و قبل از روز قيامت هدايت كننده و هدايت شده از فرزندان حسين مظلوم بر بقيه فرزندان قاتلين مبعوث مىشود و با شمشير آنها را به جهنم مىفرستد.
آگاه باشيد كشندگان حسين و دوستان و ياورانشان و آنها كه سكوت مىكنند از لعنت كردن بدون تقيه، خدا همه آنها را لعنت كرده.
آگاه باشيد خدا بر گريه كننده‌گان بر حسين از روى رحمت و مهر و بر لعنت كنندگان بر دشمنان او و بر آنها كه دلهاى خود را پر از غيض كرده، درود فرستاده است - تفسير امام حسن عسگرى، تفسير برهان آية 86 سورة بقرة 2.
4 - حضرت صادق از پدرانش از رسول خدا نقل فرمودند: كسى كه ناتوان از يارى ما اهل بترسد پس دشمنان ما را در خلوت و پنهان لعنت كند خداوند متعال صداى او را به همه ملائكه از زمين تا آسمان مىرسنانند و ملائكه با او همراهى مىكنند، و لعنت شده را لعنت مىكنند، و مىگويند خدايا بر اين بنده هاى كه آنچه در توان دارد مىبخشد و اگر توان بيشتر داشت انجام ميداد درود فرست، ناگاه صدائى از طرف حق برسد دعاى شما را شنيديم و او را اجابت كرديم و بر روان او در ارواح درود فرستاديم و او را از برگزيده‌گان نيك قرار داديم - تفسير امام حسن عسكرى 16 - 17، بحار الانوار: 27 / 223 رقم 11.
5 - على فرزند عاصم خدمت امام حسن عسگرى عرض مىكند: من از يارى شما عاجز هستم و جز دوستى شما و براءت از دشمنان شما و لعنت فرستادن در پنهانى توانى ندارم، - اى آقاى من حالم چگونه است؟ حضرت در جواب مىفرمايند پدرم از جدم رسول خدا نقل فرمودند: كسى كه ناتوان است از يارى ما اهل بيت و لعنت مىكند دشمنان ما را در پنهانى، مىرساند خدا صداى او را به تمام ملائكة و هر كس لعن كند دشمنان ما را ملائكه با او همراهى كنند، و لعنت كنند كسى را كه به آنها لعنت نكند [ولعنوا من لا يلعنهم]، و هنگامى كه صداى او بملائكه برسد طلب آمرزش كنند براى او و بگويند:
خدايا درود فرست بر روح بنده ات كه كوشش كرد در يارى اولياء خود، و اگر توان بيشترى داشت انجام ميداد، در اين هنگام صدائى از طرف حق برسد:
اى ملائكه دعاء شما را شنيدم و اجابت كردم و بر روح او با ارواح درود فرستادم و او را از بر گزيده‌گان قرار دادم - بحار الانوار: 50 / 317.
(برترى تبرى بر تولى يا تقدم لعن بر صلوات) بسيارى از علماى اسلام بر آنند كه تبرى بر تولى برترى دارد، و دلايلى را در اين موضوع بيان كرده اند، و بعضى رساله‌هاى جداگانه‌اى در اين زمينه تاليف نموده اند - از جمله امارة الولاية تاليف زند كرمانى طبع شده و رساله افضلية لعن بر صلوات كه در كتابخانه ملك تهران در ضمن مجموعه شماره 2842 موجود است - و اينك بعضى از دلايل و شواهد اين موضوع را بيان مىنمانيم:
1 - تبرى در كلمة شريفه اخلاص " لا إله الا الله " وآية شريفه " فمن يكفر بالطاغوت ويؤمن بالله فقد استمسك بالعروة الوثقى... " [256 سورة بقرة 2] و ذكر صد لعن در زيارت عاشوراء، بر تولى كه اقرار به خداوندى خدا و ايمان به خدا و ذكر سلام باشد مقدم داشته شده و از اين راه اهمية تبرى معلوم مىشود.
سيد نعمت الله جزائرى نقل مىكند:
ركن الدولة ابن بويه ديلمى صفات پسنديده و كمالات و طلاقت زبان شيخ اجل محمد بن بابويه را شنيده، علاقه‌مند ملاقات او گرديده و به عزت و اكرام تمام او را دعوت در مجلس خود نمود و در حضور جمعى سؤال كرد از لعن دشمنان... شيخ در جواب فرمود: خداوند متعال قبول توحيد نمىفرمايد مگر با نفى كردن هر خدا و بتى را كه ديگران ميپرستند، آيا نمى بينى در كلمه اخلاص " لا إله الا الله " هر معبودى غير از خدا را نفى مىكند، و قبول نمىشود اقرار به نبوت پيغمبر اسلام مگر با نفى هر پيغمبر كه بر باطل دعوى نبوت كند مثل مسيلمه وسجاح واسود... و قبول نمىشود امامت امير المؤمنين مگر با نفى كسانى را كه با او ضديت مىنمودند... زهر الربيع ج 2 ص 258 ط كتابفروشى اسلامية تهران.
2 - در تولى - مثل صلوات بر محمد و آلش - سرور است براى موالى و آقايان خود، و در تبرى - مثل لعن فرستادن بر دشمنان - هم سرور است براى موالى خود و هم بيرزارى و رنج و عذاب و خوارى است براى دشمنان - زهر الربيع 2 / 190 ط نجف اشرف.
3 - موارد استعمال لعن در قرآن مجيد زياد است و شمارش آنها به دهها مى رسند [حدود 100 آيه] و ليكن موارد ذكر صلوات از عدد انگشتان يك دست تجاوز نمىكند، از اين راه اهميت لعن كشف مىگردد.
4 - دوستى و تولى مراتبى دارد:
1 - دوستى زبانى.
2 - دوستى قلبى.
3 - دوستى قلبى در حد دفاع از دوست و بيزارى از دشمن و هر كدام مراتبى دارند.
دوستى كه از مرحله اولى گذشت و در حد دفاع و تبرى رسيد و دوست خود را عقل خالص و منشأ هر خير و مخالف و دشمن را جهل محض و منشأ هر شر دانس.
همان طور كه در حديث مىفرمايد: " ذكر كم ذكر الله و ذكر عدوكم ذكر الشيطان " " ان ذكر الخير كنتم اوله واصله وفرعه ومعدنه " - بهترين دوستى است.
و چون در اظهار دوستى براى هر يك از مرتبه‌هاى ذكر شده بيانى نيست و در بيزارى و تبرى از دشمن حكايت از آخرين مرتبه دوستى است مىتوان كشف كرد كه تبرى از تولى والاتر و بالاتر است.
5 - خياطى دو جامه خدمت حضرت صادق آورد و عرض كرد يكى را موقع خياطى لعن مىفرستادم و ديگرى را صلوات، كدام را خدمت شما تقديم بدارم؟ حضرت لباسى را كه در موقع دوختن لعن مىفرستاده انتخاب مىكنند ومىفرمايند آن را بهتر دوست دارم شعشعة الحسيني، امارة الولاية - تأليف زند كرمانى مطبع ص 51، وفور الاثر تأليف شيخ محمد رضا ثامنى شيرازي مطبوع ص 91.
شاعر مىگويد:
چندى به سفر بودم و چندى بحضر * ديدم بسى ز اهل دانش و هر معلوم شده ز صحبت اهل بصر * ذكرى نبود نكوتر از لعن رمع هر كسى كه گويد تبرى ضرر است * آن را نه زدين و نه زايمان خبر است فرزند على اگر تبرى نكند * فرزند على نيست ز نسل رمع است شجره طوبى ورقه 180.

مفاتيح البحث: القبر ⁽¹⁾، الشهادة ⁽¹⁾، الموت ⁽¹⁾، الإمام علي بن الحسين السجاد زين العابدين عليهما السلام ⁽¹⁾، كتاب عيون أخبار الرضا عليه السلام ⁽¹⁾، الإمام أمير المؤمنين علي بن ابي طالب عليهما السلام ⁽¹⁾، الرسول الأكرم محمد بن عبد الله صلى الله عليه وآله ⁽¹⁾، يوم عاشوراء ⁽¹⁾، كتاب علل الشرايع للصدوق ⁽¹⁾، كتاب رجال الكشي ⁽¹⁾، كتاب أمالى الصدوق ⁽¹⁾، كتاب شجرة طوبى للشيخ محمد مهدي الحائري ⁽¹⁾، كتاب ينابيع المودة ⁽¹⁾، كتاب بحار الأنوار ⁽⁴⁾، الصّلاة ⁽⁵⁾، الجهل ⁽¹⁾، الضرر ⁽¹⁾