نكند، و در زمين خشك او را تند، و در علف زار كند و با مدارا براند، و پشت او را مجلس گفتگو قرار ندهد.
و اگر در كنار دريا سفره براى خود پهن كرد، باقى مانده ء آن را در دريا بريزد كه حيوانات دريا از جوار او بى بهره نمانند.
و در زمانى كه كسى از وجود جاندارهاى ذره بينى خبرى نداشت، دستور داد در آب بول نكنند، كه براى آب اهلى است.
اين قسمت كمى از حقوق و وظايف انسان در مورد حيوان است، كه از آن روشن مى شود در عدالت اجتماعى و حقوق انسانى برنامهء اين دين چيست.
برنامهء اين دين آبادى وعمران دنيا و آخرت و سلامت و قوت جسم و جان انسان است (ربنآ ءاتنا في الدنيا حسنة وفي الاخرة حسنة وقنا عذاب النار). (1) به مقتضاى عدل و حكمت و وابستگى دنيا و آخرت و تن و روح به يكديگر به زندگى مادى و معنوى انسان، به اندازه ء ارزش هر يك پرداخت و فرمود: (و ابتغ فيمآ ءاتك الله الدار الاخرة ولا تنس نصيبك من الدنيا). (2) و به آبادى دنيا و رفاه انسان كمال توجه را داشت، ولى با نظر تبعى نسبت به دنيا و استقلالى نسبت به آخرت كه مقتضاى آفرينش دنيا و آخرت است، و درخواست انسان را از خدا، حسنهء دنيا و آخرت قرار داد كه در بيان امام (عليه السلام) حسنهء دنيا به وسعت در رزق و معاش وحسن خلق، و حسنهء آخرت به رضوان خدا و بهشت تفسير شده است. به رشد اقتصادى خصوصا به زراعت و تجارت اهميت داد، و به حكم (و لله العزة ولرسوله وللمؤمنين) (3) مؤمن را به غنا و بى نيازى عزيز خواست، و در روايتى از حضرت صادق (عليه السلام) آمده است " و ما في الاعمال شيئ احب الى الله من الزراعة " (4) و أمير المؤمنين على (عليه السلام) به غرس و آبيارى نخلستان