برخى از مسلمانان قصد ارتداد نمودند نه همه آنان. پاسخ آن است كه سببيت نزول آيه در اين مورد مانع تصريح آن به وقوع بازگشت از دين پس از پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم نيست، چنان كه اين تصريح از ترديد در آيه ميان مردن يا كشته شدن فهميده مى شود. (1) اميرمؤمنان عليه السلام نيز به روايت ابن عباس همين برداشت را داشت كه در زمان حيات رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم مى فرمود: (خداوند مى فرمايد: (اگر او بميرد يا كشته شود شما عقب گرد مى كنيد و به گذشته خويش باز مى گرديد)؟ به خدا سوگند، ما هرگز به گذشته باز نمىگرديم پس از آن كه خداوند ما را هدايت كرده است، (2) به خدا سوگند اگر او بميرد يا كشته شود من بر همان اساسى كه او جنگيده مى جنگم تا بميرم، به خدا سوگند كه من برادر، ولى، پسر عمو و وارث علم او هستم، پس چه كسى از من به او سزاوارتر است)؟ (3) اما دليل سنت، ما در اين زمينه بر حسب عادت خود تنها احاديث خود اهل سنت را ذكر مى كنيم تا حجت بر آنان باشد. برخى از آن روايات مانند همين آيه شريفه دلالت بر ارتداد امت پس از وفات پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم دارد مانند روايات حوض، و برخى از آنها تصريح به ارتداد همه امت جز عده اى اندك دارد مانند روايت بخارى (كه در ص 192 گذشت) كه اين روايت دلالت دارد بر ارتداد همه صحابه مگر تنى چند كه در اندكى تعداد مانند شتران بى صاحب و رها شده اند. و
(٥٨٧)