5 - (روز قيامت گروهى از يارانم بر من وارد مى شوند ولى آنان را از حوض دور مى سازند، من گويم: پروردگارا، اينان اصحاب منند! گويد: تو نمى دانى اينان پس از تو چه حوادثى پديد آوردند، اينان عقب گرد كردند و دست از اسلام كشيدند). (1) 6 - (در اين بين كه من ايستاده ام گروهى نزد من آيند، همين كه آنان را شناختم مردى از ميان ما بيرون آيد و به آنان گويد: بياييد! گويم: كجا؟ گويد: به سوى آتش، به خدا سوگند. گويم: مگر چه كرده اند؟ گويد: اينان پس از تو عقب گرد كردند و از دين دست كشيدند. و دوباره همين كار تكرار مى شود، و نمى بينم كه كسى را رهايى دهد مگر تنى چند را مانند شتران گم شده). (2) مرتدان چه كسانى بودند؟
پس از ملاحظه آيه مربوط و اخبار در ثبوت ارتداد پس از وفات رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم اينك وقت آن رسيده كه در اصل مسأله يعنى تشخيص مرتدان سخن گوييم كه آيا آنان بيشتر صحابه بوده اند - چنان كه ظاهر روايات حوض چنين است - يا برخى از مردم كه در عهد ابو بكر از دادن زكات خوددارى كردند و ابو بكر با آنان به جنگ پرداخت و بدين خاطر در نظر عامه اهل ارتداد به حساب مى آيند؟ با آن كه برخى از خود عامه معترفند كه آنان مرتد نبوده اند، چنان كه به خواست خدا به زودى روشن خواهد شد.
فضل بن روزبهان در رد سخن علامه حلى رحمه الله كه روايات حوض را مبنى بر ارتداد مردم پس از پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم نقل نموده، گويد: (ما گوييم: روايتى كه در كتاب (جمع بين الصحيحين) آمده كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود كه به من گويند: (تو