محدث بزرگ و عالم آگاه سيد نعمت الله جزائرى رحمه الله پس از نقل اخبار فراوانى در اين زمينه گويد: واحدى از اصحاب ما به تأويل يا انكار اين اخبار نپرداخته است، آرى سيد اجل ما علم الهدى - كه خداوند او را غريق رحمت خود گرداند - به تأويل اين اخبار پرداخته و گويد: معناى اين كه فرموده: (هر كه بميرد مرا مى بيند) آن است كه ميت در آن حال ثمره ولايت يا ثمره انحراف از آن حضرت را مى بيند، زيرا روايت شده كه محتضر به وقت ديدن مرگ و فرا رسيدن آن چيزى را به او نشان مى دهند كه پى مى برد كه بهشتى است يا دوزخى، و عرب گاه مى گويد: فلانى را ديدم، در صورتى كه منظورش ديدن متعلقات او است از كارها و مسائل مربوطه. و اين تأويل را از آن رو اختيار كرديم كه امير مؤمنان عليه السلام جسم است پس چگونه [بر بالين همه كس حاضر مى شود و] هر محتضرى او را مى بيند؟ در صورتى كه جسم نمى تواند در حالت [و آن] واحدى در جهات مختلفى باشد، از اين رو اهل تحصيل و تحقيق گويند: ملك الموت كه قبض ارواح مى كند جنس است [نه شخص] و نمى تواند يك شخص باشد، زيرا او جسم است (1) و جسم نمى تواند در حالت واحدى در جايهاى متعددى باشد، پس اين آيه كه مى فرمايد: يتوفيكم ملك الموت. (2) منظور جنس ملك است [نه
(٥١٧)