انسان، ولى سخن انسان با خدا در نماز با كلام خدا شروع مى شود، زيرا به غير آنچه او به انسان آموخته ستايش او ممكن نيست، و به حرمت كلام خدا گفتار او لايق شنيدن مى شود " سمع الله لمن حمده ".
نماز به مقتضاى " لا صلاة له الا ان يقرأ بها " (1) بايد مشتمل بر حمد باشد، و همچنان كه قرآن كه تكلم خالق با خلق است با سوره ء حمد شروع مى شود نماز هم كه تكلم خلق با خالق است با سوره ء حمد شروع مى شود.
و نماز گزار بايد حمد و سوره را به قصد قرائت كلام خدا بخواند، ولى رسيدن به روح نماز با توجه به معانى و اشارات و لطايفى كه در اقوال و افعال نماز است حاصل مى شود، از اين رو به بعضى از خصوصياتى كه در سوره ء حمد است اشاره مى نماييم:
در اين سوره معرفت مبدأ ومعاد، و اسماء و صفات خداوند متعال، و عهد خدا با انسان و عهد انسان با خداست، و به حسب بعضى از روايات (2) اسم الله الاعظم در اين سوره تقطيع شده است، و امتياز اين سوره آن است كه نصف سوره تا (ملك يوم الدين) براى خداست، و نصف آن از (إهدنا الصرط المستقيم) تا آخر براى انسان، و آيهء وسط بين خدا و بنده قسمت مى شود: عبادت براى خدا و استعانت براى انسان.
ابتداى سوره با (بسم الله) است كه ابتداى طلوع صبح رسالت هم همين بود (إقرء باسم ربك). (3) خصوصيت اسم الله آن است كه اسم ذات جامع جميع اسماى حسنى است (و لله الاسمآء الحسنى فادعوه بها). (4) و معناى آن معبودى است كه خلق در او متحيرند و به او پناه مى برند، (عن