حوادث بزرگ گذشته نجات يافتند، آنها تحت الشعاع اين عمل بزرگ و الهى واقع گرديدند. از آن رواست كه گفتيم هجرت در تاريخ اسلام نه يك واقعه است بلكه يك اصل بزرگ اجتماعى است. جنبهء اثباتى دارد نه نفيى سنگر گرفتن است نه عزلت و فرار از مسئوليت.
آثار و ثمرات هجرت هجرت پيامبر اسلام و تمركز مسلمانان در مدينه، فصل جديدى را در زندگى آن حضرت بازگشود. او قبل از ورود به مدينه فقط در صدد جلب قلوب مردم وتبليغ آيين اسلام بود ولى از آن روز به بعد به سان يك سياستمدار پخته و كارآزموده، هواداران خود را تشكل داد و نگذاشت دشمنان داخلى و خارجى در آنان نفوذ كنند، او در اين راه با سه مشكل بزرگ روبرو بود.
1. اختلافى كه ميان هواداران او جريان داشت و يادگار دوران جاهلى از سابق بود.
2. وجود يهود " يثرب " كه به اسلام گرايش نداشتند و از ثروت و امكانات مساعدى بهره‌مند بودند.
3. خطر قريش و عموم بت پرستان شبه جزيرهء عربستان كه دائما پيامبر اسلام و پيروان او را تهديد مى كردند. پيامبر اسلام به عنوان يك پيشواى شايسته و سياستمدار برجسته، براى حل هر يك از اين سه مشكل اساسى راه حلهاى مناسب به مورد اجرا مى گذاشت كه ذيلا هر كدام جداگانه مورد بررسى قرار مى گيرد.
ايجاد وحدت سياسى اجتماعى مهاجرين و انصار از آنجا كه پرورش يافتهء دو محيط مختلف جنوبى و شمالى بودند، در طرز تفكر و معاشرت فاصلهء زيادى باهم داشتند. از سوى ديگر اوسيان و خزرجيان كه جمعيت انصار را تشكيل مى دادند، صد و بيست سال با هم نبرد كرده و دشمنان خونى همديگر بودند و با اين خطرات و اختلافات ادامهء حيات دينى و سياسى جز با يك تحول درونى به هيچ وجه امكان نداشت.