ومرى وترش شدن رطوبة معدهء سود اوى وحرقه ولذع ادويهء مشروبه مجرب وخوردن دو درهم او با يك درهم كردكان سوختهء جهتى قطعه خون بواسير مجرب وضماد او محلل او رام وملين جلد بدن ورافع آثار سياهى دوشم اخضر وسطبرى عصب وسوختگى آتش وقولنج معاء قولون ونطولى او با برگ او باعث درازى موى وسياهى موى ورفع جوشش سود اوى سر وضماد مطبوخ او با شراب جهة تحليل ورم چشم وضربان نافع وآب طبيخ كنجد با نخود ومدر حيض ومسقط جنين ودو وعيه آب طبيخ او با آب نفع مويز ويكوقيه ونيم روغن كنجد ونصف اوقيه انيسون كه ناشتا بنوشند جهة رفع خارش بدن ودرشتى جلد وشقاق مجرب دانسته‌اند وبطيئ الهضم ومرخى اعضا ومورث بدبوئى دهان وصداع ومصحلش عسل وبو دادن او وقدر شربتش تا پنج درهم وبدلش تخم كتانست وروغن او را قوت تا هفت سال باقى ودر دويم كرم وتر ودر تفتيح وتسمين وبلبين وترطبب ورقع احتراقات خلط وحرقه البول مثل اصل او ودرد فع ضيق النفس وسعالى يا بس وتشنج يا بس وقرحهء ريه قويتر از كنجد ودر مزورهء مريض بهتر از اكثر ازهان ومداومت خوردن او جهة قرحه ء چشم ورفع هزال مجرب وطلاى او با سفيدهء تخم مرغ محلل صلابات واو رام وبا روغن زيتون وزردهء تخم مرغ رافع ورم چشم وبا لعاب بزر قطونا ناجهة خشونات وخارش بدن وسوختگى آتش وجراحتى كه از نوره بهم رسد مجرب وجوشانيدهء او با فلفل سفيد ومصطكى جهة گشودن سدهء گوش مفيد وبطينى الهضم ومرخى معده ومضر سوداوى ومفسد دماغ ضعيف وقريب الاستحاله بصفرا ومصلحش جوشانيدن اوست با اندك خمير وخوردن آب ليمو وآبكامه وامثال او وقدر شربتش تا دو درهم وبدلش روغن بادام شيرين است سمقوطن بعضى حى العالم وبرخى مثطور يون مىدانند واكثر گويند نباتيست صخرى وسهلى وصخرى در سنگلاخها ميرويد وبرگش صلب وشبيه برازيانه وسرهاى شاخ مثل سرهاى نبات حاشا با عطريت وطعمش با حلاوت وبيخش دراز وبسطبرى انگشتى وبنفش ومستعمل از وبرگ وسرهاى شاخست حار وبا قوة قابضه ومحلل ومغرى وبا سكنجبين عسلى جهة فسخ عضل وعصب وبا شراب جهة قرحهء امعا ورقع سبلان حيض ودرد كرده وحصاة ومطبوخ او با ماء العسل جهة ثقيهء فضول وبا آب جهة نفث الدم وبا آب سداب جهة فيلهء امعا وضمادش جهة فتق نافع وثمرتش تا پنج درهم است وسم سهلى كه در غير سنگلاخ ميرويد ساقش پراكنده وخشك وزغب دار وطولش تا دو زرع وبرگش باريك وبا طول وزغب دار ونزديك يكديگر وشبيه بزبان حيوانات ودر كنجهاى برگهاى او برگهاى ريزه كه به برگ بزرگ ملاصق باشد وگلش زرد وچون به برگ وساق او ودست رسانند خارش احداث كند وظاهر ريشهء او سياه وباطن سفيد وبا لزوجه ومستعمل ريشه اوست بى عطريت بى شيرينى وچون گوشت او را با او طبخ دهند پارهاى او با هم ملاصق كردد ودر قوة شبيه بعضل وحرارتش كمتر باز آن وبا رطوبت فضليت ومقوى باه ودو مثقال او جهة نفث الدم وسينه وشدخ وقطع عضل وضماد او جهة جراحات تازه واو رام مفعد نافعست سماتى بتركى بيلدرچين ودر مازندران ودر ده در ديلم وستم نامند از طيور معروفه است وغير سلوى است در آخر بوديم گرم وخشك وگويند غذاى اكثرى او خريق است واصلى ندراد وگوشت او كثيرا الغذا ومسمن بدن ومدر بول ومفلت حصاة ومورث لرقت قلب خصوصا او ومبهتى ومهيج باورتان وپختهء او بهتر از كباب واكثار مورث صداع وكزاز ومصلحش روغن كنجد وبادام وساير روغنها وآب انار وضماد سق كردهء او جاذب ستم هوام ولعوق زهرهء وبا عسل هر روز بقدر حبه جهة صرع بيعديل وقطور خون او مسكن الم گوش وجالى آثار وبياض چشم وسرگين او جهة گلف ونمش وبيضه او مورث فصاحت ونكلم اطفال قبل از وقت وبخورير او راقع بتهاست وامين الدوله از خواص او بيان نموده كه چون يك عدد وسمانى مشوى را بتمامه وبه دستورى كه چيزى از وطرح نشود وتناول نمايند باعث شقاى سگ ديوانه گزيده مىشود سمندر مهربارس گويد كه آن حيوانيست كه از آتش متضرر نمىشود وچنانكه ماهى از آب وبقدر عصفورى وآتشى رنگ وخوردن زهرهء او بقدر وانكى با آب نخود مطبوخ وبا شير تازه رافع سموم مشروبه واكتحال دماغ او با سرمه جهة نزول آب وحفظ بصر وطلاى خون او مانع زياده شدن وظح ومغير رنگ اوست سمك به فارسى ماهى وبتركى بالغ نامند واقسام او زياده از حد احصى است وبهترين او رضراظى كه در آبهاى سرد خوشكوار سكدار بعد ملنبع صيد كنند وفلس او بسيار كوچك حجم وبزرگ استخوان وشكمش سفيد وپشت منقط بسياهى با مخلطط بسياهى مايل بسبزى باشند ودر همان روز تناول نمايند وهاربى وشبوط را بهتر دانسته‌اند در ولايات ايران فز اللا له منقط بسرخيست واسلف كه پشت او سبز وشكمش سفيد است وشاه ماهى كه در بحيرهء طبرستان صيد ميكننند بهتر از ساير اقسام است وانواع او بحسب كثافت ولطافت وكيفيت استعمال واختلاف زمان ومكان مختلف مىباشد وبعضى از انواع او را كرم دانسته‌اند مثل جرى ومار ماهى وغير او ومراد از مطلق او