زحير نافع ومضر سينه وصوت ومورث سعال ومصلحش كتيرا وقدر شربتش يك درهم وبدلش سماق حباحب به فارسى گرم شبتاب گويند حيوانيست از مگس كوچكتر ورنگش اغبر وزرد ومقعدش در غايت سبزى ودر زير بال او هستور وچون پرواز كند مكشوف گرود ودر شب مانند اخگر ميدرخشد گرم وخشك وحار واز زراريح قويتر وسه عدد او قتال ويك عدد ومقطوع الراس آن را كه خشكشده باشد با دوازده مثقال نقيع حلتيست چون در سه روز بنوشند جهة اخراج سنگ كرده ومثانه مجرب دانسته‌اند وقطور يك عدد واز خشك او با روغن گل جهة چرك گوش وكرى وباصبر وسفيداب مسقط بواسير وتدهين او با روغن كجدبر رخسار مورث دوستى مردم ودر قضاى حاجات مؤثر است حباب حيوانيست بسيار كوچك وسياه وشبيه بعقرب واز جعل باريكتر ودر غير بيد انجير بهم نمىرسد وچون كسيرا يكروز در يك شبانه روز اگر نكشدار از سه نميگذرد وعلاجش تبريد وتخدير قويست حبارى به فارسى هوبره نامند مرغيست برى خاكسترى رنك ومنقش بسياهى ومنقارش دراز در آخر دويم گرم وخشك وموافق مبرودين وگوشت وبيه او جهة ربو ضيق النفس وبهق وپردهء سنگدان او جهة خفقان واكثر امراض سينه واكتحال او با مثل او نمك سنگ جهة ابتداى نزول آب بغايت نافع وچون او را با اندك نمك وسنبل سرشته بقدر نخود حب ساخته خشك كنند در قطع اسهال دوريكه زرب نامند بيعديلست وخون او تا سه مثقال با آب وشراب جهة ربو وعسر النفس وخاكستر پر او جهة ثاليل نافع ضماد او گوشت او دير هضم مضر محروزين و مصلحش سركه ودارچينى است وگويند چون ناخن او را با هموزن او حب المسنم سائيده بكسى اطعام كنند باعث محبت مفرط مىشود وتعليق او موجب قبول وتعليق چشم راست او رافع چشم زخم وتعليق سنكى او در چينه دان او بهم رسد قاطع رعاف وبيضهء او خضاب خوبيست جبرح مرغيست شبيه بحارى واز آن كوچكتر ودر كنار آبها مىباشد گرم وغليظ ومولد خون سوداى او ومصلحش مهرا پختن وبا دارچينى وآبكامه بدون روغنها استعمال نمودن حبوب به فارسى دانهء نبات را گويند ودر طى ذكر اصل هر يك مذكور است حبق به عربى اسم كل نبات ما بين شجر وگياه خوشبو است واز مطلق او مراد فودنج بريست حبق الفيل وحبق القنا مرزنجوش است حبق الراعى برنجاسف است حبق قرنفلى فر نجمشك است حبق اترجى وحبق ترنجانى با درنجبويه است حبق البقر بابونجست حبق خراسانى بقلهء خراسانيه است حبق صعتر وكرمانى وحبق بستانى شاهسفرم است حبق نبطى حماحم است حبق التمساح وحبق الماء فودنج نهريست حب الشيوخ مرو است حبق جبلى فلقمونست حبق النهر لوسيا جنوس است حبق البقر گرسنه است جبر مداداست حب القلقل درحرف قاف مذكور مىشود جق ريحانى شيح است حب القنب شهدا بخست حباقا حند قوقاى برتيست حب الحنكلا حب السمنه است حب الهو كاكنج است حب الدهمت حب القار است حب المدور كرم دانه است وآن ثمرمثنان است حب الفهم بلادر است حب الرشاد تخم نوعى از جرجير است كه حرف بنطى نامند حب البطم حبة الخضر است حب الرز لسان العصافير است حب الرشا بزر الحماض است حب الفقد تخم فنجنكشت است وگويند ثمر بكمونست حب سجستانى دانه قاقله است حب خطائى وحب السلاطين دندانست حب النافوخ بلغة بغداد بيخ البوث خشكست حب الاثل عذبه است حب العرعر ابهل است حب الصراط ما زريونست حب العروس كبابه است وگويند تخم نيلوفر است حب خلوه انيسونست حب الملوك ما هو دانه است وگويند دندانست وگويند حب الصنوبر كبار است وبغدادى گويند بلغة بغداد اسم قراصيا است حب العصفور دبق است وگويند اثلق است حب القنا عنب الثعلب است حب وحبين دفلى است حبل المساكين لبلابست حجب بلغة اهل مكه بطيخ هنديست حثلم بثاء مثلثه درد وروغن است حشره غورهء انگور است حثر ما بسريانى نعناع است حجر اسم هر چه از زمين صلب لردد از توالى رطوبات وجفاف مرة بعد اخرى تا رفع مزامين ارضى او گردد واختلاف رنگ بحسب محل وغلبهء رطوبت وحرارت وامثال او مىباشد رطوبة وبرودة غالب هر دو موجب بياض اند وقله هر دو باعث تكرج وحرارة ويبوست باعث حمرتند وقلهء آن سبب صفرة وحرارت مفرطه ورطوبة ضعيفه موجب سواد ومحك در غير مستحكم المزاج بخلاف رنگ او ظاهر مىشود حجر لبنى سنگيست اغبر وبا اندك شفافى وچون بسايند مثل سير ميكردد در دويم سرد ودر اول خشك وقاطع نفث الدم وحيض ومفتت حصاة وجهة قرحهء معده وضماد او رادع مواد واكتحال او جهة منع نوازل وقرحه وملاق ومورث يرقان ومصلحش عسل وقدر شربتش نيمدزهم وبدلش شادنج است حجر عسلى سنگبيست سفيد وسائيده او مايل بزردى وشيرين مايل بحرارت ومنقى قروح ودر افعال ضعيفتر از حجر لبنى است حجر مشقق سنگيست زعفرانى رنگ وتوبرتو در ودرشكن واز نواحى مغرب خيزد ودر شكل شبيه بسرنج ودر قوة قريب بسادج واندك از آن ضعيفتر وبا شير دختران جهة قروح عميقه چشم والتيام طبقهء قربيه وبرآمدكى حدقه وخشونت اجفان بهتر از حجر لبنى است حجر قبطى بلغة مصراونه نامند وآننكيست مايل بسبزى وسست وبغايت زودشكن وكازران باو