عصب نيست خلنج درختيست شبيه بدرخت كز ودر چين وبلاد روس بسيار بزرگ مىشود وبرگش مثل برگ كز وگلش كوچك وسرخ وزرد و سفيد نيز مىباشد وثمرش مثل خرد لست در ودويم گرم وخشك وشكوفهء آن تندتر وقويتر از ساير اجزاى او وشكوفه وبرگش بجهة گزيدن هوام وروغن او كه شكوفه را در آن ريخته سه هفته در آفتاب گذاشته باشند جهة اعيا ودرد مفاصل ونقرس نافع ونشارهء چوب او راهمين اثر است ويك مثقال از تخم او با عسل حافظ دلست از ضرز سموم وخوردن چيزى در ظروف چوب او مانع خفقا است خلاف شامل بيد مشك وبيد برى وبيد موله است واز مطلق او بيد برى مراد است وكل او كه بعد از برگ بهم مىرسد ورنگش زرد وبقدرى خوشبو وثمرش مثل خوشه كه از ساق شاخهاى او ميرويد وكنب بيد نامند ودر اكثر مواضع يافت مىشود وقسم نراو بيكل است وصفصاف اسم خلاف برتيست گلش در دويم سرد ودر اول تر وبرگش در اول خشك وثمرش در اول تر وسرد وبيد موله در افعال ضعيفتر از اوست ومفتح سدهء جگر وملطف ورافع خفقان وتشنگى وجهة ضعف معدهء حار وبتهاى محرقه وصفراوى وجميع امراض حاره ورمد وصداع نافع وعرق او الطف از جرم وشكوفهء او وخاكستر چوب او جهة نزف الدم و با سركه جهة ثاليل ونمله وورم پستان وورم اعضاى ظاهرى مفيد وجرم برگ او قابض ورادع وعصارهء او مسهل بلغم وصفرا وسودا او مدر بول وجهة سدهء جگر ويرقان وصلابت سپرز وصرع ومنع لرزبتهاء واختناق رحم ومفاصل ونقرسى وگزيدن عقرب وادويه ء سميه وقطور او در گوش جهة پاك كردن چرك او بسيار مفيد ومضر تهيگاه ومصلح او گلاب وشكر وقدر شربتش بيست درهم است كه با شكر بنوشند وطريق آشاميدن آب او در دستورات مذكور است وصمغ او مقوى باصره وجالى وثمرش جهة اسهال وموى مجربست وجلوس در طبيخ برگ وشاخ او جهة رفع فساد اعضا بغايت مؤثر خلاف بلخى به فارسى بيد مشك گويند ودر شام شاه بيد وگل او قبلز برگ بهم مىرسد بقدر بلوطى وملون بزردى واندك سرخى وسياهى وسفيدى وبسيار خوشبو وجالينوس سردوتر دانسته وجمعى ديگر در اول گرم ومايل بخشكى بيان نموده اند ومحلل وملطف ومفتح سدهء خفيفهء دماغى ومقوى دل ودماغ ومسكن صداع كه از بخار ومواد حاره باشد وملين طبع وعرق او در جميع افعال قويتر از عرق بيد وگلاب وملين طبع ومقوى دل ومعده ومعين باه ومقوى احشاست وچوب وبرگ او در خواص ومصلح وقدر شربت مثل بيد است وروغن بيد مشك وشكوفه بيد سرد ومجفف ومسكن درد حار ومانع صعود بخارات وخوردن او مانع غليان خون بسيار گرم وبدلش روغن گل وطريق عمل او مثل روغن بنفشه است وچون با مغز بادم وبنفشه گيرند الطف است وبدل عرق او عرق نيلوفر است خلاف برى بيد مطلق معروفست خلد بضم خأ وفتح لام به فارسى موش كور ودر اصفهان دار سنبانك وبديلمى كا پيش گويند حيوانيست پچشم وبيدم وبيدست وپا واز موش كوچكتر وسرخ رنگ وريشهء اشجار را ميخورد وزمينهاى نمناك را پيوسته سوراخ مىكند وگويند چشم او در زير جلد است واشيا را مى بيند و طيما تاروس گوسد كه هر گاه در سوراخ مسكن او پياز وكند نا بگذراند ببوى آن بيرون آيد وازسموم قتاله وبغايت گرم وبا رطوبت وخون موضع دنبالهء او جهة خنازير وبياض چشم ورفع آثار جلد وجالى دماغ وبا روغن گل جهة برص وبهق وقوبا وخنازير وهرچه از بدن بروز كند بيعديل است وقاطع رعاف وسيلان خون هر عضوى ومحلل او رام وخون نيز همين آثار دارد وسر او را چون سوخته با زاج سفيد در گوش گذارند جهة ازالهء بدبوئى آن وطلاى آن جهة درد سر وبخور او جهة عسر بول وسعوط زهرهء او با آب بيخ رطبه وقدرى زعفران جهة رفع لقوه از مجربات شمرده اند وتعليق لب بالاى او جهة تب ربع وصرع وبآسانى جهة بيرون آمدن دندان اطفال وگويند وخوردن دل او اعانت بر اطاعت روحانيت كند ودفن كردن او در آستانه مانع اثر سحر وانداختن دندان او در ميان جماعتى موجب تفرقهء ايشان وهمچنين در آتش انداختن بيه او خلر بضم خاو تشديد لام دانه ايست شبيه بگرسنه وگياه او كمتر از زرعى وبرگش ريزه وگلش مابين سفيدى وزردى وغلافش شبيه بغلاف باقلى وسفيد وآن پنج قسم است آنچه از غلاف باقلى كوچكتر وپوست غليظتر وعريض وبسيار سفيد باشد ودانهء او بقدر نخود كوچكى واو را جلبان ابيض گويند ودويم مضاعف الغلاف وخشن ودانهء او در سفيدى وكوچكى وتدوير كمتر از اول باشد واو را نبقه نامند و مذكور شد سيم طويل الغلاف قريب بباقلى وسياه ورنگ ودانهء او مستدير وبزرك ومايل زرديست وبسيار تلخ ودر مصر بسيكه گويند چهارم دانهء او كوچك دهن او اغبر است وجلبان اسود نامند پنجم رقيق الغلاف سفيد دانه است واو را قصاص گويند وهمه اقسام او در آخر دويم خشك ودر اول سيم سرد وطبيخ او با عسل مدر بول وحيض ومنقى امعأ ومحلل اخلاط فاسده وملين سينه وجهة سرفه وقصبهء ريه ودرد سينه ورفع فضلات غليظه وادار نمودن شير وضماد او جهة تقويه اعضا ووثى وگلف وبا عسل جهة تحليل او رام وبخور او در موضعى موجب جمعيت مورچه است ومضر اعصاب ومولد سود او نفاخ ومصلحش شراب العسل وقدر شربتش تا ده درهم است ونوع برى او بغايت غليظ ومدر شير است خلال مكه اسم فارسى بستياج است خلربرى بلغة مصرى بسيله نامند خمسه اعضان بكمونست خمط گوشت بريانست خمال الارض