عسل است خندريلى بلغة نبطى اسم نباتيست شبيه بكاسنى برى وساق وبيخ او باريكتر از آن وگلش زرد ومايل بسرخى وبر شاخهاى او صمغى متكون مىشود مثل مصطكى وبقدر باقلى وبسيار چسبنده وقوت او تا يك سال باقيست وصمغ او تا هفت سال ونبات او بغايت مجفف وخوردن دو مثقال او با شراب وبه دستور ضماد او جهة گزيدن افعى وآب او كه با شراب طبخ دهند جهة قطع اسهال وطلاى آب برگ او جهة قلع بواسير نافع وچون مجموع گياه را با بيخ او كوبيده با عسل قرص سازند وبا آب بورهء ارمنى طلا كنند جهة بهق مؤثر وصمغ او در سيم گرم وخشك و مفتح سدد ومفتت حصاة ومحلل رياح وجهة الزاق شعر منقلب چشم وبردن گوشت زياد جراحات وفرزجهء او با مر صاف كه لته را با وآلوده باشند وبقدر زيتونى حمول نمايند جهة گشودن حيض واسقاط جنين بغايت مؤثر واكتحال او جهة سبل وبيخ او جهة گزيدن عقرب نافع ومورث سحج وقرحه ومصلح او نشاسته وقدر شربتش تا يكدانگ است خندروس به فارسى ذرة مكه گويند وحنطهء روميه نامند ودر تنكابن گندم مكه خوانند نباش شبيه به نى وثمرش در بركها پيچيده وشبيه بخيارى ودانهاى اومتصل بهم وزرد وسرخ وسفيد مىباشد مايل بحرارت ودر دويم خشك ومحلل بلغم وخون جامد وقابض طبع وثقيل ونفاخ وغذائيه او غالب وضماد پختهء او در سركه جهة جرب متقرح وتشقق وتقشر ناخن وطلاى مصنوع او جهة نواصير چشم وگزيدن جانوران وحقنه طبيخ او جهة قرحهء امعا كه با حرارت باشد وتغذيهء به آن جهة سل واسهال نافع وبدلش ذرة است خنثى بتشديد نون بلغة سريانى گياهيست شبيه با سراش كه به فارسى سريش نامند وظاهرا نوعى از آن باشد برگش شبيه بكراث واز آن لطيفتر وساقش قريب بزرعى ونرم وبر سر او گل سفيدى شبيه به بلوط وبيخش مستدير مثل بيخ سوسن آزاد واز آن بزرگتر وتخم او در قبهء مثل تخم پياز در آخر دويم گرم وخشك وقوتش تا ده سال باقيست مسخن وتند وباقوهء مجفف ومحلله وملطف وجابر كسور ومقوى باه ومحلل رياح واو رام انيشين ومفتت حصاة ورافع قروح باطنى ويك درهم او مدر بول وحيض وودرهم جهة درد پهلو وسرفه وسستى عضل نافع 2 وبا شراب جهة گزيد عقرب وخوردن تازهء ساق او جهة يرقان خصوصا چون با سركه وروغن زيتون پخته باشند وآب او را با سفيداب وتخم مرغ جهة سوختگى آتش وبا كو كرد جهة قو با وبا آرد ترمس جهة خارش بدن وبيخ او در افعال قويتر وسه درهم او جهة گزيدن هوام وضماد مطبوخ او با درد شراب جهة قروح خبيثه وورم پستان وخصيه وجراحات چرك دارد ودمل وطلاى او جهة قوبا وداء الثعلب وبا عسل جهة استسقا وبهق سفيد وسوختهء او با روغنها جهة رويائيدن موى واكتحال او جهة بياض چشم ومطبوخ است بيخ او با شراب ومرو زعفران جهة رطوبات چشم وسلاق وسوزش پلك وقطور آب بيخ او بتنهائى وبا كندر وعسل وشراب ومرجهة چرك گوش وچكانيدن مطبوخ او در روغن زيتون در گوش مخالف دردناك جهة تسكين الم گوش عليل مؤثر وشقاقيكه از سرما بهم رسيده باشد وسوختگى آتش وثقل سامعه وطلاى او با سركه كه بر انگشت ابهام طرف مواف دندان دردناك بالخاصيه مسكن درد اوست ومضر كليه ومصلح او مصطكى وشربتش تا سه درهم وبدلش در باه شقاقل ودر سموم اسقيل است خنفساء به فارسى جعل پردار نامند وبى پردار نامند وبى پرو بزرك برى وكوچك اهلى مىباشد وپردار قويتر مىباشد گرم وخشك ومحلل وتند وآب منقوع او بقدر يكشب مسهل قوى اخلاط معدى وكبدى ومعائى وجهة استسقاء مجرب دانسته‌اند وبستن شكافته او بر موضع عقرب گزيده رافع سميت او ست وضماد او رافع قروح ساق وروغن زيتون كه در او جوشانيده باشند جهة تسكين درد گوش سريع الاثر است ومحلل خناق وبواسير وكوبيدهء او با آب جهة قطع ثاليل واكتحال رطوبت او كه از قطع دنبالهء او ظاهر شود جهة تقويه بصر ورفع عشاوة نافع وگذاشتن سرهاى جعل در موضعى باعث جمعيت كبوتران وگويند حبس كردن هفت عدد او در زير طاس سرخ مس موجب باريدن باران وظهور برودت هواست وچون در جوف نى گذاشته بر ران زن ببندند رافع عسر ولادت است وبولس گويد جرم مسحوق جعلى كه در شور ختبازى بهم رسد جهة درد چشم مجربست خنديقون شرابيست كه از خمر وادويه ترتيب دهند واز مخترعات حكماى فرس است وقوتش تا هفت سال باقيست در دويم گرم ودر آخر او خشك ومولد خون صالح ومقوى هاضمه ومتفح سده جگر وسپرز وجهة تب ربع وتسمين بدن وامراض مزمنه نافع وقدر شربتش يك مثقال است وبهترين نسخهائيكه در منهاج وغيره مذكور است كه زنجبيل قرنفل هيل مكدد ومثقال ونيم زعفران فلفل سياه ومشك دار چينى عود قسط شيرين مصطكى مكد يك مثقال ودانگى انيسون نانخواه حب الغار مكد چهار مثقال حجر ارمنى لاجورد مكد نيم مثقال زعفران ومشك ولاجورد را در كلاب وآب به شيرين كه از هريك چهل وپنج مثقال باشد حل كنند وادويهء ديگر را كوبيده ودر لتهء بسته در هزار وسيصد وپنجاه مثقال شراب سرخ صاف بجوشانند تا بنصف رسد پس صاف كرده با كلاب وآب ميوها بياميزند ونهصد وپنجاه مثقال عسل صاف را بر آتش نرمى گذاشته شراب جوشانيدهء مذكور را با آبها چند جوش نرمى داده استعمال نمايند وهر گاه ترياقيت عظيم مطلب باشد قدرى پادزهر بعد از سرد شدن آن در آن حل كنند خنزير به فارسى خوك گويند از ارسطو منقوال است كه اكثر او را در استخوان مغز نمىباشد وبعضى زهره ندارند وگوشت او در اول دويم گرم ودر سيم تر وشيرين ودر طعم گويند فرقى از گوشت انسان ندارد وقبلز ظهور اسلام جمعى گوشت مقتولانرا بجاى گوشت خوك ميفروختند
(١١٠)
