و كامل الصناعة (1) و مصنفات محمد بن زكريا (2) و ساير كتب كه فهرست اسامى آن جهت اختصار ديباچه اينك در اين مختصر مهمترين آنها را ذيلا مىنگاريم و به همان نحو كه ابن ابى اصيبعه در كتاب عيون الانباء نگاشته است از آنها نام مىبريم:
" كتاب النفس " " كتاب شفاء الامراض " " مقالات خمس " " كتاب المزاج " " كتاب القوى الطبيعه " " كتاب العلل والاعراض " " كتاب النبض الكبير " " ستة عشر " (شانزده مقاله كه حنين بن اسحق آن را به عربى ترجمه كرده است) " كتاب حيلة البرء " " كتاب ايام البحران " (كه خواهر زاده حنين يعنى حبيش بن الاعسم آنها را به عربى ترجمه نموده است) " كتاب تشريح الرحم " " كتاب الادوية المفرده " " كتاب صرع الاطفال " " كتاب الذبول " " كتاب الترياق " " تفسير كتاب الاخلاط لبقراط " و بسيارى كتب ديگر كه ذكر آنها در اين مختصر باعث تطويل كلام مىگردد.
(1) كتاب كامل الصناعة تاليف ابوالحسن على بن عباس مجوسى اهوازى ارجانى است كه از اطباء نامدار ايرانى و يكى از بزرگترين طبيب تمدن اسلامى است.
وى طبيب عضد الدوله ديلمى و مىگويند در ساختن بيمارستان عضدى شركت داشته است. اين كتاب به " ملكى " مشهور است و شامل اطلاعات علمى و عملى وقرابادين مىباشد و شامل دو قسمت است (يعنى دو كتاب). قسمت اول علمى و قسمت دوم عملى و هر يك از اين قسمتها شامل ده مقاله است كه هر مقاله بابوابى منقسم گرديده است.
اين كتاب به سال 1492 ميلادى در وينر بلاتين ترجمه و همچنين به سال 1523 در ليون فرانسه چاپ شده است و تا ظهور قانون بوعلى كتاب ملكى بسيار مورد توجه اطباء بوده اما پس از طلوع قانون اين كتاب از رونق افتاد متن عربى ملكى در مصر ولاهور به چاپ رسيده است.
ترجمه كتاب ملكى توسط Stephen در و نيز بنام Liber Rcgius و در ليون توسط Michael de Capella ترجمه و چاپ شده است تشريح اين كتاب و قانون ابن سينا و منصورى رازى بنام " سه كتاب تشريحى عرب " به سال 1903 ميلادى درليده از شهرهاى هلند چاپ شده است (Trois Traites Amatomie Arabe) مقاله نوزدهم كتاب ملكى يا مقاله نهم قسمت دوم كتاب ملكى يك دوره كامل جراحى از زمان يونانيان تا دوران اهوازى مىباشد و همان كتاب است كه اروپائيان بدان بسيار اهميت مىدهند، وفات اهوازى به سال 384 هجرى قمرى مىباشد.
(براى اطلاعات بيشتر رجوع سود به كتاب " اهوازى كيست؟ " و " ملكى چيست؟ " ضميمه سال اول مجله جهان پزشكى سال 1326 شمسى و " پندنامه اهوازى يا آئين پزشكى " چاپ تهران سال 1326 شمسى و چاپ دانشگاه اسفند ماه 1334 شمسى تأليف نويسنده مقدمه).
(2) براى اطلاع بيشتر رجوع شود به كتاب " شرح حال و مقام محمد زكرياى رازى چاپ تهران 1316 شمسى وكتاب " مؤلفات و مصنفات رازى " تاليف نويسنده مقدمه چاپ دانشگاه شماره 500 كه تعداد مؤلفات طبى وى را بيش از 100 جلد ضبط كرده است.