نباتات ودر همه افعال قويتر از پودنه در آخر دويم گرم وخشك وبغايت مقوى معده ودل وقوة تا سكه وهاضمه وفم معده ومفرح ومرقق خون غليظ ومحلل مواد بارده ورياح معده ومحرك باه وآروغ وكشنده اقسام كرم وشكم وآب او با سركه قاطع نفث الدم وشرب دو سه شاخ او با آب انار ترش ممكن فواق وخثيان وقى وهيضه ومشهى ومسكن درد معده وخفقان معدى ووجع الفؤاد وجهة درد سينه وپهلو ونضج رطوباه قصبه ريهء وثيقهء آن مفيد خصوصا چون با پرسياوشان بجوشانند وچون دو شاخ آن را در شير بمالند مانع انجماد او وبا سركه وترشيها رافع ضرر انست باعصاب ويا لبنيات رفع مضرت او مىكند وضماد او مقوى معده وبا آرد جو جهة جراحات وادرار فرمودن شير منجمد پستان ونضج دمل وبا نمك جهة گزيدن سگ ديوانه وممضوع او جهة گزيدن عقرب وبتنهائى جهة بواسير بغاية نافع ورافع درد سر بارد وبا مويز جهة ورم انثيان ودرد آن وحمول او قبل از جماع مانع حمل وقطور او با ماء العسل جهة درد گوش وسعوط او يكدانگ از عصارهء او با روغن گلسرخ تا سه دفعه جهة خنازيريكه در كردن بغايت مؤثر وگويند مولد رياح است ومصحلش كرفس وبدلش پودنه نهرى وشربتش تا دو مثقال است تغر بضم اول وفتح عين معجمه اسم جنس عصفور است ونزد بعضى مخصوص گنجكشى است سياه لون وبسيار كوچك دنبالهء او بسيار كوتاه ودايم الحركة وكثير الصوت ودر تنكابن حجره نامند گرم وخشك ونمكسود قديد او جهة اسهال وغير نمكسود او جهة عسر بول وسنگ مثانه وكرده بغايت نافع است نفط دهنيستى است كه از بعضى زمينها ميجوشد وسفيد وسياه مىباشد سفيد او لطيفتر وسياه او بتقطير سفيد مىشود ودر چهارم گرم وخشك وقويتر از اكثر روغنها ومفتح وسريع النفوذ ومدر حيض ومخرج جنين وجهة جميع امراض بارده شرب وطلاى او نافع خصوصا جهة فالج ولقوه ورعشه وكزاز وتعقد عصب وسستى آن وبواسير ويرقان وسپرز وبو وسرفه كهنه وحصا واخراج كرم معده ومقعد ورفع سموم وتحليل رياح احشا وپيچش ودرد مفاصل واكتحال او جهة نزول آب وبياض وقطور او جهة كرى ورياح گوش وفرزجه ء او بخور او جهة سردى رحم واختناق آن مفيد ومضر محرورين ومصلح او خشخاش وسركه ومضر ريه ومصلحش كثيرا وقدر شربت از سفيد او دو دانگ تا نيم مثقال واز سياه او تا يك مثقال وبدلش مثل او ميعه ونزد بعضى قطرانست وخوردن سياه او بالخاصية مسمن قوى الاثر بدنست نفل نباتيست در عربستان كثير الوجود شبيه بيونجه وبا كرى مانند خارخسك اما بيخار است وبا سرخى وبنفشى ودر بو شبيه بشكوفه بيد گرم وخشك وتخم وگل او مدر بول ورافع سپرز وطبيخ او در افعال ضعيفتر نقد تا احريض است تقعابن حب الكاكنج است نقره اسم فارسى فضه است نقل خواجه اسم فارسى حب السمنه است نلك زعرور است ونزد بعضى قراصيا نمام سوسنبر است ونمام الملك ونماما نيز نامند نمقولس بيونانى قسمى از قوقياى مصنوعيست نمارق شامل قداح وياسمين سفيد است نميسقن گرسنه است نمك اسم فارسى ملح است نمشك بلغة اصفهان اسم روغن تازه است نمور اسم عربى ارنب بريست نميل اسم هندى جاموس است نملولان بهندى حب المبانست نمل به فارسى مورچه نامند وبتركى قارنچه وانواع مختلف مىباشد بزرگ سياه را برى وكوچك را بلدى وكبار پرنده راطيار وسياه دست وپا بلند را نمل فارسى نامند وهمهء آن با سميت ودر سيم گرم وخشك وقوة سامهء او غالب بر جميع حيوانات وطلاى مسحوق او مانع بر آمدن موى چون بار اول قلع كرده باشند بيكبار ماليدن رفع بروز او مىكند واگر را مويرا ويكرو قلع كرده باشند بيكبار ماليدن رفع بروز او مىكند إلى واگر مويرا ديگر قلع كرده باشند محتاج بتكرار طلاى او است وچون صد عدد مورچه مقابر را در نيم وقيه روغن رازقى يا روغن زنبق كرده سه هفته در آفتاب بگذارند وطلاى آن بر سه قضب وحوالى آن بغايت محرك باه ما يوسين ورافع عنن ومورث صلابت وبزرگى قضيب از مجربات دانسته‌اند وخوردن او موجب بيچش وكرب ومصلحش عسل است واز خواص اوست كه اطعمه وغير آن وشيرينيها را در جائى گذارند ودرحين گذاشتن ضبط نفس كشيدن كنند ماداميكه دست كسى باو نرسد مورچه پيرامون او نگردد ومهر يارس گويد كه چون مورجه را در روغن زيتون جوشانيده در گوش بچكانند رفع كرى ورياح وطنين مىنمايد وطلاى مورچه مقابر را با سركه رافع خنازير وضماد تخم او را با همه روغنها مسقط موى ومانع بر آمدن آن دانسته‌اند وگويند چون از تخم او بخورند باعث تحريك رياح شكم بطرف اسفل به حدى مىگردد كه ضبط آن نتوان نموده وزيره كرمانى رافع آنست تموس جمع تمس وآن حيوانيست بقدر شغال وصورت او شبيه بدلق ورنگش مايل بزردى وبا خطوه سياه مانند ببر ومرغ وموش صيد مىكند ودر حين مستى آواز او مانند گربه ودر غير آنوفت بنهج ديگر است ونرگان ماوراء انهر آن را آلا كنجد گويند ودر بلاد مرو نيز يافت مىشود وسر او كم موى وبسيار چرب ومظنه آن مىشود كه تدهين كرده باشند ونموسه كخه غلتيست ورسر بنابر شركت اين صفة مسمى باين اسم است جالينوس گويد كه طلاى بيه او به دستور موى سوخته او با روغن رافع بهق سياه وجربست وارسطو فرموده كه چون آفتاب در بيت خود با در شرف باشد چشم راست او با گرفته باخرقه كتان بر صاحب ربع بياويزند رفع تب او مىشود واگر چشم چپ او را به بندند تب عود نموده مفارقت نيمكند وسقراطيس گويد طلاى سرگين او با خردل رافع داء الثعلب است ومهر يارس تصريح نموده كه طلاى زهرهء او با سفيدهء تخم مرغ رافع ومعه وسعوط خون او بقدر يكقيراط با شير زنان رافع جنونست نمر به فارسى پلنگ وبتركى قيلان نامند گوشت او گرم وخشك وهيچ حيوانى