وشفاء الاسقام (1) ومعالجات ايلاقى (2) وكناش فاخر (3) مجلد چهارم كه شامل باب بيماريها ريه است، " پنجم " " امراض مرى و معده است، " ششم " استفراغها و چاقى و لاغرى است، " هفتم " بيماريهاى پستان و قلب و كبد و كمال است، " هشتم " قرعه هاى امعاء ونهال و فرق بين آنها و ورم امعاء است، حاوى رازى به زبان لاتينى بنام Continens ترجمه گرديده است.
اما حاوى صغير از مصطلحات قرون اخيره مىباشد بدين معنى كه عدهء از اطباء پس از رازى شروحى برحاوى نوشته و يا به تقليد رازى كتابى بنام حاوى تاليف نموده اند كه يكى از آنها تاليف محمود بن صائن الدين الياس شيرازى از متأخرين است كه كتابى در طب بنام " حاوى لعلم التداوى " تأليف نموده و مشتمل بر ابواب زير است:
مقاله اول دبيان بيماريها كه شامل يكصد و پنج باب است.
" دوم در تبها كه شامل بيست و هفت باب است.
" سوم در بيماريها و علل ظاهره اعضاء بدن شامل يكصد و پنج باب است.
" چهارم در بيان ادويه مفرده كه به ترتيب حروف تهجى است.
" پنجم در بيان ادويه مركبه و كيفيت استعمال و تركيب آنها كه شامل پنجاه باب است.
عموم مورخين و تذكره نويسان قرون اخيره بغلط قائل به دو حاوى شده اند يكى حاوى كبير تاليف رازى و دوم حاوى صغير.
(براى اطلاع بيشتر و كامل رجوع شود بشرح حال و مقام محمد زكرياى رازى چاپ تهران 1316 ش و مؤلفات و مصنفات رازى چاپ دانشگاه شماره 500، 1338 شمسى).
(1) شفاء الاسقام ودواء الالام تاليف خضر بن على بن الخطاب معروف بحاجى پاشا (متوفى بعد از سنه 800 هجرى قمرى) كه شامل چهار مقاله است.
مقاله اول در كليات جزئى علم طب " دوم اغذيه واشربه " سوم امراض مخصوصه اعضاء از سر تا قدم " چهارم " عمومى اعضاء (كشف الظنون جلد دوم شماره 1049 چاپ جديد) (2) ايلاقى شرف الدين (يا شرف الزمان) ابوعبد الله محمد بن يوسف مشهور به ايلاقى از اطباء مائه پنجم و از شاگردان شيخ رئيس ابن سينا و استاد ابن سهلان در طب است كتاب ايلاقى بنامهاى " طب ايلاقى " با " فصول ايلاقى " در كتابخانه و فهرست‌ها ديده مىشود و از كتب طبى معتبره مطالعه اى طب بوده است.
(3) كناش فاخر اين كتاب از مؤلفات ابوبكر محمد بن زكرياى رازى است (براى اطلاع زيادتر رجوع شود به صفحات 148، 149، 150، 151، 152 مؤلفات و مصنفات رازى تاليف نگارنده اين مقدمه 1338 شمسى چاپ دانشگاه شماره 500 انتشارات دانشگاه).