به فارسى سوسمار نامند وآن حيوانيست كوچكتر از گربه ما بين سياهى وزردى ودنبالهء او بسيار كوتاه ودرشت شبيه بثمر درخت سرد در سيم گرم وخشك وگوشت او مقوى باه وسرگين او با سركه جهة بياض چشم وگلف ونمش وضماد شق كردهء او جاذب پيكان وخار وسموم جانوران سات وطلاى جلد سوخته او مورث بيحسى عضو است به حدى كه اگر قطع كنند متالم نگردد ومضر محرورين ومصلحش بقول بارده است ضبر شامل جوز السر وتمر هندى است ضجاج بفتح اول صمغ درختيست يمنى خاردار ورنگ او مايل بسرخى وبراق در دويم گرم وخشك ودر شستن جامهء كتان بهتر از صابون وضماد او جهة بردن گوشت زياد جراحات والتيام آن وبا عسل جهة او رام بارده وسستى اعضا نافع است ضرو اسم درختيست در بلاد يمن شبيه بدرخت بلوط وثمرش مثل بطم ودانه او بزرگتر از آن وصمغ آن حصى لبانست ومذكور شد شاخ وبرگ وبارا وگرم وخشك وآب مطبوخ او كه با شكر بقوام آورند جهة خشونت حلق وسرفه وسينه ودرد دهان نافع وروغن دانهء او خوشبو ومجفف ومحلل بلغم ورياح وجهة مغص وتقويه معده وجرب حيوانات مفيد وبدلش روغن حب البطم است وبرگش خوشبو وطبيخ او بقدر سه وقيه رافع درد تهيگاه ومضمضهء او جهة قلاع وتقويه لثه مؤثر وعصارهء او مغتى قوى وقطور روغنى كه در آن برگ او جوشانيده باشند جهة درد گوش وچوب سوخته او جهة قطع خون جراحات وقروح مقعد و قضيب نافع است ضريع برگ نباتيست مدور ومجفف ومايل بزردى ودر قعر دريا بهم مىرسد وموجه بساحل ميآورد ودر دويم گرم وخشك ونطول وجلوس طبيخ او جهة درد مفاصل وطلاى او را جهة جرب وحكه مجرب دانسته‌اند وبه دستور بخور او را جهة زكام مجرب يافته‌اند وجهة التيام جراحات سريع الاثر است ضرع پستان حيوانست ومولد خلط كثيف ودير هضم ومدر بول زنان وجهة رفع خمار ومعدهء كه اخلاط حاره در آن موجود باشد نافع است ضرب بسكون راء اسم دلداست وبفتح آن عسل سفيد است ضروع الكلب بار درخت زقوم است ضرس العجوز خسك است وگويند خار سعدانست ضرام درخت بطم است ضرم اسطو خودوس است صغبوس فتاء كوچك وخربزهء نارس است ونباتى را نيز نامند كه شبيه است بهليون انچه بر روى زمين ظاهر است سبز وبرگش قاطع باه است وآنچه در زمين است سفيد وشيرين ومحرك باه است وماكول او بجهة خوبى طعم وحل كشك وماست ميكنند وجهة تندى صفرا مفيد است ضفدع به فارسى وزغ وبتركى قرباغه نامند برى ونهرى وبحرى مىباشد واز مطلق او نهرى مراد است وبرى از سموم قتاله ومجموع او در سيم سرد ودر اول خشك وشرب اقسام او مورث استسقا وكشنده است بدرور منى وقى وورم احشا ودرد دل وضماد شق كردهء او جاذب پيكان وامثال او وسموم كزندكان وقاطع سيلان خون والتيام دهندهء زخمها خصوصا سوخته او با زفت ترجهة داء الثعلب نافع وطلاى بيه او مانع سوزانيدن آتش وقاطع دندان است بى المى ودماغ محرق او قاطع انفجار خون اعضا ونفوخ وطلاى او قاطع رعافست وآنكه طلاى آن را مانع بر آمدن موى مجرب دانسته‌اند اصلى ندارد و چون اطراف واحشاى او را انداخته با بيه كردهء بز مهزا پخته روغن او را جمع كنند جهة بواسير حار مجربست وقسمى از ضقدع در اشجار مىباشد سبز وبسيار كوچك ودر دارا المرز بسيار سات وخون او را با مثل او دانهء پنبه بسوزانند اكتحالش جهة نزول آب از مجرباتست ضفعان ثمر سعدانست ضفائر الجن پرسياوشانست ضميران اسم عربى شاهسفرم است وآن را ضميران نيز گويند وشاهسفرم شيرازى خوانند صاحب اختيارات كفته آن سبز مىباشد نه چون زيره كرمانى وصاحب جامع گويد فودنج جوئى است وسهو كرده طبيعت وى گرم وخشك بود در دويم وگويند سرد بود محرورى مزاجرا نافع بود خصوصا چون گلاب بروى زنند وچون بر جائى كه سوخته بود ضماد كنند نافع بود وقلاع را زابل كردانه ضومران بيد مشك است حرف الطاء طارى در حثبت هندى كه چون او را زخم كنند آب بسيار از آن تراوش كند واز آن خمر وسركه ميسازند ومشهور بشراب طاريست ودر افعال وخواص قريب است بشراب مويزى ودر نار جيل مذكور مىشود طاليسفر در مبهية آن اختلاف كرده اند بعضى او را برگ زيتون هندى مىدانند وحال آنكه در هند زيتون وغيره نمى يابد ودر حرف توت وپوست درخت لسان العصافير وبسباسه دانسته‌اند و حقير فرقى در ميان او وبتواج حثائى در افعال وغيره نمى يابد ودر حرف تا مذكور شد طاوس مرغيست معروف وجوجهء او تا سه سال كامل مىشود وگوشت او در آخر دويم گرم وخشك وبغايت غليظ وصلب ودير هضم ومولد خلا كثيف ومرق او كه با سداب پخته شده باشد جهة درد معده وقولنج وطلاى بيه او بر كمر وذكر ومقعد محرك باه وطلا خون او با انذروت ونمك جهة قروح خبيثه وطلاى زهرهء او با سركه جهة گزيدن هوام وسرگين او جهة ثاليل وآثار وشرب زهرهء او بغدر دو دانگ با سكنجبين وآب گرم جهة رفع اسهال واستخوان سوخته او جهة گلف وتغير رنگ برص مؤثر