وجراحات وقروح خبيثه وورم بارد احشأ وجهة ضربه وسقطه وكسر اعضا ووثى وازالهء بهق وطلاى او با حنا بر كف دست قاطع خون حيض و استعمال او با سداب در ترياقيهء اقويست ومضر سينه ومصلحش اسقولوقند ريونست وقدر شربتش تا يك مثقال وبدلش در تفتيح وتحليل يكون ونيم او اسارون ونيم وزن بيخ كبر ودرساير مواضع قسط وزراوند بوزن او وبقاى قوه او تا سه سال وعصارهء او در افعال قويتر وقوتش تا هفت سال باقيست وطريق اخذ آن آنستكه او را كوبيده پنجر در در آب خيسانيده وبجوشانند تا آب غليظ شود پس صاف نموده طبخ دهند كه منعقد كردد جند به فارسى آش بچكان وتركان اغلان آشى نامند وآنشبيه بخصيه است وحيوان او مائيست ودر انهار عظيمه بيشتر يافت مىشود واز سگ بسيار كوچكتر وموى او سرخ مايل بسياهى ودر خارج آب تعيش نمىكند ودر ديلم او را شتك نامند وقياس تقاضاى او نمىكند كه خضبهء او بعظم جند باشد وحقير تازهء آن را ملاحظه كرده كه صياد قطع نموهد اصلا بوولون نداشته بعد از جوشانيدن او در آب خاكستر وپرورده كردن بدو دكاه بعد ازمدتى صاحب بوولون شده واينكه در او نوعى از استحاله هست شكى نيست وآنحيوان غير سك آبى بحريست وبهترين او سرخ وبعد از آن زرد است وسياه واز سمومات قتاله است در آخر سيم گرم وخشك وهفتح ومحلل وترياق ادويهء باردهء قتاله واكثر هوام ومجفف وجهة احتباس حيض واخراج مشيمه وجنين ونفخ وفواق ومغص وماليخولياى مراقى وقولنج بلغمى وريحى وخفقان بارد ونسيان وفالح ورعشه و وساير امراض باردهء دماغى وعصبانى نافع ومهيج حرارت غريزى وسعوط وطلاى او جهة درد سر مزمن وسبات وكزاز وصرع وتشنج وسرسام بلغمى وروغن او به دستور تضميه او با روغنها جهة تحليل او رام مزمنه ودردهاى بارده مثل مفاصل وامثال او وگذاشتن او در گوش جهة رياح وثقل سامعه ووجع باردهء او واكتحال او جهة ظلمت بصر ودمعه وسبل وحمول او مصلح حال رحم ومسقط جنين ومدرحيض وبول وآشاميدن او بقدريكه افيون خورده باشند رافع سميت افيون وچون با مساى واو افيون وبسايند سميت او را زايل كند ومضر محرورين ومصلحش شربت بنفشه وقدر شربتش تا يكدانگ وبدلش مثل او وج ونصف او فلفل ودر بعضى مواد بوزن او مشك ودر امراض جگر فرفيان وجهة تحليل رطوبات سه وزن او وفلفل وثلث او دار فلفل وثلث او زرنباد است وجند سياه بقدريكه هم كشنده است در مدت يكروز وترياق او ترشى ترنج وشير الاغ جنجل قسمى از بليونست واز دمشق خيزد ودر افعال مثل اوست جنيد غنچه نشكفته از هر درختى را گويند واكثر استعمال او در جنيه الرمانست چنار اسم فارسى دلبست جناح بلغة اندلس راسن است جنتوريه قنطوريونست جناح النسر حرشفست جنى احمر ثمر قطلب است ودر قاف مذكور مىشود جنجر آذان الغز است جنبيل صعتر است چنبه بهندى زنبق را گويند چنكال اسم فارسى حسيس است چندن اسم هندل صندل است چن اسم هندى قرنفل است چته بهندى نخود است چندال بهندى قسمى از پيش است چنبك بهندى مقناطيس است جوز به فارسى كردكان نامند مغز او در دويم كرم ودر اول خشك وبا رطوبت فضليه وملين طبع ومحلل ومبهى ومانع تخمه وخوردن ده مثقال او كه با ده مثقال انجير كوبيده باشند در تليين طبع مجرب وبريان كردهء اوبا پوست جهة سرفهء كه از هواى سرد باشد مفيد ومغز كهنهء او را چون ناشتا بخايند وطلا كنند جهة تشنج بارد ويا بس او تار ساق وقوباى اطفال وغانغرايا كه ورميست مودى بموت عضو وجهة حمره وغرب والتواى عصب وداء الثعلب وورم پستان وخوردن او با انزروت مانع ضرر انزروت ومخرج كرم معده وبيعديل وضماد او وبا نمك وعسل وپياز جهة گزيدن سگ ديوانه وحمول مغز محرق او با شراب جهة منع ادرار حيض وخوردن مغز او ناشتا باعث سهولة في وبا انجير وسداب قبلز از سموم بخورند موجب عدم تاثير سم وبعد از آن سبب رفع ستم است واكثار او مخرج القرع ومورث ورم حلق وبثور دهان ومصلحش آب انارين ومضر محرورين ومصلحش خشخاش وكهنه متكرج او با سميت است وازخواص اوست كه چون با مس بكوبند ويا براو بمالند مس را ريزه كند وآشاميدن سوختهء كردكان كه پوست سوزانيده باشند بقدر يك مثقال با آب مورد وامثال او جهة قطع بواسير مجرب واكتحال او جهة جرب وسبل ودمعه مفيد وبه دستور ضماد مغز كنههء محرق او با زفت جهة قروح سرو وجوشانيدن صحيح او در روغن متغير الطعم وساير اطعمهء متغيره باعث رفع تغير آن ورب او كه آب كردكان سبز وعسل بازست انگور ترتيب دهند جهة خناق وبثور دهان وخون بن دندان واو رام وسستى او بيعديل وطلاى تازهء او با متل او برگ او حنا جهة نزلات و صداع مزمن وشقيقه وكل اوجاع بارده مثل نقرس وجهة فالج وامثال آن وقطور آب برگ او كه كرم كرده باشند جهة كرم گوش وآشاميدن وحمول كردن خاكستر پوست ثانى او جهة نزف الدم وذر ورا جهة جراحات وصمغ او جهة قروح خبيثه ودرد دندان ومرباى او با عسل جهة تسمين كرده وتحريك باه وبراندن طبع وتقويه زودهء اعور وخوردن مسحوق پوست ثانى او هر روز تا دو مثقال جهة تقطير بول نافع وپوست تازهء او با خبيث الحديد سائيده وبا سركه طبخ دهند وتا يك هفته خيسانيده وهرروز برهم زنند خضاب قوى دير دوام است وضماد پوست