وبدلش بنفشه وخطميست وبيخ او جهة سپرز واسهال مزمن وقرحهء امعأ وسيلان منى وضمادش جهة درد مثانه ومعده وبا صبر جهة بهق وبا زفت جهة داء الثعلب نافع واكثار او وشرب تخمش مضعف قضيب ومنجمد كنندهء منى وشربتش از هر يك دو درهم وتخم او رافع ادرار حيض ونزف الدم ودرد مثانه است وروغن نيلوفر كه مانند روغن بنفشه بعمل آرند سردوتر در افعال مانند روغن بنفشه ودر تسكين درد سر حار قويتر از آنست نيل نزد بعضى عبارت از وسمه است وظاهر آنست كه غير او باشد ودر كتم مذكور شد وممكن است كه از يكچنين باشند ومستعمل هندى اوست واو برى وبستانى مىباشد نبات بستانى شبيه بكتان وساقش سه شعبه باريك وبرگش شبيه به برگ كبر وتخمش ريزه مايل بسرخى مانند تخم خرنوب واز آن ريزه تر وبرى او مانند بستانى وبا خشونة زياده وسياه تر از آن وپى تخم است وديسقوريدوس وجالينوس فرموده اند كه نباتش شبيه به نبات بار تنگ وبسيار سياه وساقش زياده بر راعى وبرگ برى او مانند برگ كاهو وپر شاخ وشاخ او مايل بسرخى ودر اطراف او غلافها مانند زبان ودر آن تخمهاى ريزه مىباشد در آخر اول گرم ودر دويم گرم خشك ونزد بعضى معتدل است او محلل ورادع ابتداى او رام وقابض ورافع نفث الدم وشرب او بقدر چهار شعير با آب سرد مسكن هيجان او رام ومانع خروج دمل وجهة سرفه شديد اطفال ودرد سينه وكرده ورياح غليظه وبا سكنجبين جهة سپرز وبا ادويهء مناسبه جهة قرحهء ريه وذات الجنب سوداوى ويك درهم او با يكوقيه گلقند جهة قرحهء ريه ووحشت وهموم وخفقان وبا خيار شنبر جهة استسقا وضماد او جهة سعفه وتقشر جلد وقروح خبيثه وباد سرخ ونمله والتيام جراحاة ورفع گلف وسوخته او جهة داء الثعلب وبا نيموزن او مرداسنگ وقدرى روغن گلسرخ وموم جهة آكله از مجربات وبايد قبل از طلا موضعر با آب با رشك وعسل بشويند وبا سركه جهة قروح سرو خنازير متقرح بيعديل ومضر ريه ومصلح او عسل وقدر شربتش تا دو درهم وبدلش بوزنش آرد جو وثلث او ما ميثاينده لغة مصر است وبه فارسى سمنو نامند از اغذيهء شيرينيست كه بدون شيرينى وروغن بعمل مى آرند انطاكى گويد در اول گرم ودر خشكى معتدل ومولد غلط صالح ومسمن بدن وبمعدل بلغم وجهة بخار سوداوى وماليخوليا وسرفه خشك ودرد سينه مفيد ودير هضم وثقيل ومسدد واكثار او مورث تبهاى مركبه وآنچه با كردكان وبادام جوشاينده باشند زبونتر ومصلحش سكنجبين وكاسنى است وطريق عمل آنكه كندم را خيسانيده سبز كنند پس شيرهء او را گرفته طبخ بسيار دهند وبدفعات قطعات يخ در آن اندازند تا غليظ وشيرين گردد نينا نانخواه است نيمقا اسم يونانى نيلوفر است نيلج نيل است ينطاقوس گويند نباتيست برگش شبيه به برگ صعتر ودر روى زمين پهن يكشود ودر حوالى در بند بلاد شيروان بسيار است وقرص او را جهة بياض چشم بيعديل دانسته است نيطافيلى مؤلف مغنى گويد كه از جمله يتوحات وغير ينطافلن وپنج انگشت است وبر شاخهاى او پنجعدد برگ مىباشد ونبات او شيردار وبغايت مجفف وبيلذع وبيحدتست وطبيخ او جهة درد جگر واسهال بواسيرى وضماد او جهة خنازير وعرق النسا ومفاصل وصلابات وداخس مفيد وعصارهء پنج او سم قاتل وقدر شربتش سه ابولوس است نيلوفر هندى او سپيد است ينشوق ادرك است ونزد بعضى قراصيانى بفتح اول وسكون باء اسم فارسى قصب است نيشكر اسم فارسى قصب السكر است نينوا اسم هندى روغن تازه است نيب اسم هندى از او درخت است ينم اسم هندى درختيست وآن بزرگ وكوچك مىباشد وگلش مانند خوشه كه چندين بنفشه بار او باشد ووسط او گلها زرد وبا عطرية وخوش منظر ودر اصفهان ثمر آن را سنجد كرجى نامند ودر مازندران كنار گويند وآن بقدر سنجد كوچكى است مايل بتددير وتلخ ودر بعضى بلاد معروف بدرخت توز است وضماد برگ وگل او محلل ورادع وجهة اورام بغايت مفيد وجهة مفاصل ونقرس ودردسر نافع وذر ور خشك او جهة التيام زخمها وقطع خون او وروغنى كه او را جوشانيده باشند نايب مناسب روغن شيخ صنعانست وثمرش بقدر يك مثقال حابس اسهال مزمن وآزموده است حرف الواو واق اسم ومرغيست كه در كنار آبها مىباشد تيرهء مايل بسياهى ومخلوط به سفيدى وسرش سياه ودر كاسهء سر او سه چهار عدد موى مانند كاكل رسته در غايت سفيدى ونرمى وقريب بشيرى وتركان بنازلف حقار جمعكرده بر سر ميزنند واكثر صيد او ماهيست ودر تنكابن او را اوين نامند وكوچكتر از حقار است در دويم گرم ودر اول خشك وگوشت او موافق مبرودين ودرد زانو وكمر وروغن اوجهة فالج وامراض عصب نافعست وگوشت نمكسود وجاذب پيكان وخار از بدن وزهرهء او جهة بياض چشم وبهق مفيد است واوى گليب بريست واجد بسلابست وافنيس بيونانى كنگر زرد است واشه اسم فارسى صقر است وارموك بلغة تنكابن قنفد است واپلهيم بلغة تنكابن كرفس بريست والان بزرگ بهندى رازيانه است والان كوچك ثبت است ويرا الارض فطر است وبلر به فارسى پشم نامند وگويند مخصوص پشم شتر است وخواص صوف مذكور شد ويثر بثاء مثلثه اسم عربى درد ابيض است وج به فارسى اكسير تركى نامند وآن بيخ نباتيست كه در آبها ميرويد وبه فارسى سوسن زرد گويند برگش از برگ نرگس دراز وعريضتر وبا خشونة وانبوه وساقش بلند وگلش شبيه بسوسن آزاد كه زنبق باشد وزرد ومايل بسرخى وبيخش كره دار وبعضى ببعضى پيچيده وكج ومابين سفيدى وسرخى وتند طعم ومايل بعطرية در اول سيم گرم وخشك وقوتش تا چهار سال باقيست قاطع بلغم وترياق سم هوام ومقوى معده وجگر وهاضمه وقوة حافظه ومنقى دماغ ومبهى ومجفف رطوبات مفاصل ومدر بول وحيض