صعب ومحلل او وبا آب انجير وشير مفجر ومحلل او در انتهأ وطلاى او جهة درد مفاصل ونقرس وتليين صلابات نافع ومضر مغتى ومصلح او مصطكى وانيسون ومورث بيخش به سبب چسبيدن او بامعأ ومصلح او روغن بادام وقدر شربتش از پنج مثقال تا بيست مثقال وبدلش سه وزن او مويز پى دانه ونيموزن او ترنجبين است وجوشانيدن عسل او باعث رفع قوة او وشدة التراق وبرودة مىشود واستعمال تازهء او كه يك سال نگذشته باشد مورث بول الدم است ودانهء او از پنجعدد تا هفت عدد كه كوبيده باشند مقيى وخوبيست وخوردن مسحوق پوست سياه او با زعفران وشكر وكلاب جهة عسر ولادت واخراج مشيمه مجرب دانسته‌اند خيرى اسم يونانى گل شب بوى فارسيست چه بوى او در شب بيشتر ظاهر مىشود ودر عراق عرب منشور نامند واز جملهء گلهاى خوشبو است سفيد وزرد وسرخ وبنفش مىباشد واز مطلق او مراد قسم زرد است ومراد از برى او قسم سرخ واو غير خزامى است چنانكه گذشت ومجموع او درد دويم گرم وخشك ومحلل ومدر وجالى وملطف وجذاب از عمق بدن ومسكن فواق وسه درهم از آب او وبه دستور از سائيده او مدر خيض ومخرج جنين مرده ومشيمه ومفسد جنين زنده وتخم وبيخ وجلوس در طبيخ او وحموال او همين اثر دارد واكتحال او جهة بياض چشم وطلاى بيخ او با سركه جهة صلابت سپرز وچون داخل مراهم كنند جهة ورم صلب مفاصل ورحم وگشودن حيض وبا موم روغن جهة شقاق مقعد وانگشتان وبوئيدن از محلل فضول دماغ ورياح غليظه وضماد مطبوخ بيخ او جهة درد دندان بار ونافع ومصدع ومصلحش روغن گلسرخ وسركه است وروغن او كه بطريق روغن گل گيرند كرم وبغايت محلل وشربا وحمولا مدرحيض ومخرج جنين وطلاى او جهة ورم رحم ومفاصل وتقويه موى وبا عاقر قرحا وتخم انجره چون بر كمر طلا كنند جهة تقويه باه وسعوط آن مفتح سدهء دماغى وقدر شربتش تا چهار درهم است خيرى ختائى نوع سياه خيريست وبا عتدال اقربست ودر مداوا اكثر مستعملست خيزران به فارسى خزران نامند وآن نباتيست شبيه بريسمان بطبرى انگشتى وبسيار نرم وبى برگ وبيثمر واز آن كرسى وظروف ميسازند در دويم گرم وخشك وآشاميدن سائيدهء او جهة قطع برف الدم وطلاى او رادع ومحلل اورام است وچون در ميان جامع گذارند ارضه ضرر نميرساند خيزران بلدى اسم مورد بريست خيل فرس است خيط بكسر خامغامه است خيرى برى قسم سرخ خيريست وگويند خزامى نوع برى اوست خيروع خبازيست خير بو اقاقله صغاراست خينفوع حب القطن است خپار اسم فارسى قثد است خيارزه اسم فارسى قثا است خيار كبر اسم فارسى ثمرة الكبر است خيار دشتى اسم قثاء الحمار است خيار چنبر اسم فارسى خيار شنبر است حرف الدال دار صينيى به فارسى دارچينى وبيونانى افتيمو و بسريانى مرسلون نامند پوست شاخ درخت هنديست شبيه بدرخت انار وبرگش مثل برگ كردكان واز آن باريكتر وبيكل وبيخم وبهترين او مطبر و خوشبو تند مايل بتيركى است كه با قبض وشيرينى مايل بتلخى باشد در آخر دويم گرم وخشك وقوتش تا پانزده سال باقيست وبغايت لطيف ومدر بول وحيض ومسقط جنين ومحلل رياح ومواد بارده ومتفح وملين ومنضج ومفرح ومصلح عفونة اخلاط وسموم حيوانى ونباتى ومعدنى وحافظه قوتهاى نفسانى وحيوانى وطبيعى وجالى باصره وجهة نزلات وسرفهء رطوبى وسوء القنيه واستسقاء ووحشهء وخفقان ووسواس وجنون تقويه هاضمهء اعضأ رئيسه وسده جگر وسپرز دفوهات عروق ودرد كرده وعسر بول وبدبوئى دهان وتقويه باه وبتخفيف رطوبات دماغى و تصفيهء صوت كه از بلغم غليظ باشد ورفع رطوبات لزجهء قصيهء ريه وخنجره واقسام فتق وعفونة زخمها وامراض باردهء دماغى وعصبانى ومطبوخ او با مصطكى جهة فواق مجرب واكتحال او جهة قوهء باصره ورسانيدن اثر ادويه بطقات چشم وطلاى ممضوغ او بر حشفه جهة التذاذ جماع وضماد او جهة جوشش لبنيه وكلف ورفع لرز بتهاى بغمى وسود اوى وجهة رعشه بغايت مفيد ومضعف بواسير ومسكن او وطلاى او بر ملك چشم جهة اختلاج آن نافع ومصدع محرورين ومضر مثانه ومصلح او كتيرا واسارون وقدر شربتش از دو مثقال تا پنج مثقال وبدلش در تحليل وتلطيف وتقويه اعضا مثل وزن او ابهل وكبابه ودر اصلاح ادويه سليخهخ ودرباه خولنجاست وروغن او كه هر سيصد مثقال روغن زيتون يا روغن كنجد با پنجاه مثقال دارچينى كوفتهء اقلا يك هفته گذاشته ومكرر برهم زده صاف نموده باشد ودر جميع افعال مثل او وجهة رعشه وفالج وكزيدن عقرب ورتيلا ورفع قشعريرهء بتهاى دايرهء نافع وقدر شربتش تا دو مثقال است وعرق دار چينى سريع الاثرتر از جرم اوست وجهة يرقان ورياح رحم ومقعد وفطور او جهة كرانى سامعه بسيار مؤثر است دار شيشعان اسم فارسيست وقندول وعمود البرق نامند چه هر گاه برق وقوس قزح باو رسد خوشبو تر از عود هندى مىشود ومراد از وپوست سطبر مايل بسرخى وسرخ خوشبو وآنشاخهاى درختى است خاردار وكوتاه وگلش زرد وخوشبو وتند وقسم سفيد او بى بو وضعيف است در دويم گرم وخشك وباقوهء بارده وقابضه وتند طعم وبا تلخى وقوتش ساقط نمىشود ومحلل نفخ ومجفف رطوبات غليظه ومقوى مثانه واعصاب ومعين اخراج جنين ومقوى ومفتح سدد ومقوى جميع اعضا ومسقط بواسير ومانع نزلات ورافع دردسر بارد ودرد سينه وبا دار چينى جهة سعال رطوبى وشراب آب مطبوخ يك درهم او با شكر رافع درد معدهء باردهء مأيوس العلاج
(١١٢)
