واسباب سرور وبهجت ومشاكل مرغوبه ورفقاى عاقل وفهميده وصاحبان اخلاق حميده باشند وخيام مجمل شروط را درين رباعى درج داده است نظم كرباده خورى تو با خردمندان خور پس با صنم لاله رخ خندان خور بسيار مخور ورو مكن فاش مساز اندك خور وكه گاه خور وپنهان خور وسبب مستى متغمر شدن حواس است بنجارات پى در پى كه قبلر تحليل اجزاى متصاعدهء اولى تصاعد اجزاى ديگر شود لهذا ضعيف للدماغ زود سست مىگردد ودر قوى الدماغ چون تحليل نحارات بيشتر است وبحد كثرت جمعيت نمىرسد ويرمست مىشود وسبب سرور كثرت روح حيوانى وقوة دلست كه به سبب اخراج روح تدريجا بظاهر باعث سخا وشجاعت وخوبى ادراك ميكردد ودر هر مزاخى خمر محرك غلط غالب وآثار آن خلط است چه كثيف الخط را باعث ملال وگريه مىشود ودر لطيف الخلط سبب خنده وسرور وصاحبان اخلاط حاره را موجب غضب واخلاط باردهء رطبه را علة سكوت وخوف وچون مراعات استعمال خمر بحسب مقدار وسن وفصل ومكان ووقت كرده شود جهة حفظ صحت ونيكو كردن فكر ورنگ رخسار وتقوية فهم وهاضمه ودل ومعده وجكر ونفوذ فرمودن غذا در ماساريقا وفربه كردن بدن وتحليل فضلات واخراج كثيف او با طلاق و لطيف او بادرار وعرق واخراج صفرا ببول وعرق ورفع بلغم وسودا وتليين طبع وجهة تقويه حواس واعضاى صلبه ونشاط وفرح ورفع جوع كلبى وحشت وخيالات ما خوش وماليخوليا وجنون ونيكو كردن اخلاق ورفع بخل وغضب مؤثر وباعث شجاعت وسخاوتست و ترياق اكثر سموم ومفتح سدد ومقوى باه ومانع سپرى ورافع وتهج بدن ورمد بلغمى است وممزوج قسم سفيد او جهة تب دق وترتيب اعضا وتب غشى وصرف او جهة تب ربع وبلغمى ورفع ضرر هواى وبائى ودر ضمادات جهة تحليل مواد ونفوذ فرمودن وبدرقه شدن قوه ادويه وخوردن او تا بقدر ربع رطل با آب سيب وگوشت آب پيجربى جهة غشى وبيهوشى مجربست ومنافع چربى او زياده از تحديد وهر گاه مراعات مشروط ومقدار نشود مضرت او بمراتب زياده از منافع است بالجمله سبب موت فجاة وخناق وامراض دماغى مثل سكته وصرع وفالج وجنون وسرسام ورعث وامثال او ودرد چشم وامراض گوش وخيشوم ودهان ودندان وزبان واسهال وموى وورم جگر وسپرز وخفقان وضيق النفس وبطلان باه وا ورام خطرناك وآكله وجوششها وفساد هضم وضعف قوتهاى دماغى وحيوانى وطبيعى ومورث بتهاى محرقه ومركبه وغشيه واستسقائيكه علاج پذير نباشد ومولد سنگ ومثانه وكرده وحرقه البول وضعف اعصابست وساير مضرات او را حدى نيست از آنجمله كه مضرت عاجل وسهل العلاجست علت خمار است كه با تقلب نفس وبرد اطراف وغثيان وتهوع واعراض هولناك مىباشد ومضرتهاى آجل بدنيرا اكثر علاجى نمىباشد وامراض عصلانى آن غير متناهيست از آنجمله تقويه قواى بهيمى است وضعف قوه نفس ملكيست كه امتيازا شرفيت خلق باوست خمان لغة نبطى است وبيونانى اقطى نامند نباتيست كه صغير وكبير مىباشد كبيرا وشبيه بدرخت شاخهاى او مايل به سفيدى شبيه به نى ومستدير وبرگش مثل برگ گروكان واز آن كوچكتر وثقيل الرايحه ودر هر شاخى از سه عدد تا پنجعدد وبر هر شاخى قبهء وگلش سفيد وثمرش شبيه بحبه الخضرا وبنفش مايل بسياهى ودر شكل مانند خوشه ودر بوى شبيه بشراب محلل وبسيار مجفف ومستعمل از وبرگ تازهء ودر التيام جراحات متداولست وخمان صغير شبيه تكياه وساقش مربع وپر كره وبرگش شبيه به برگ بادام مشرف الاطراف واز هر كربى ثمرى ظاهر وثقيل الرايحه وقبه سر او شبيه بخمان كبير وتخمش مثل؟؟
وبيخش دراز وبسطبرمى انگشتى تيره رنگ وسرخ واز مطلق خمان نوع ضغير مراد است ومستعمل بيخ او در دويم خشك وسردى در او غالب وبا اندك كرمى ورادع ومسهل اخلاط لزجه وبسيار مجفف وباقوه محلله وآب طبيخ برگ وساق او مسهل بلغم ومرة الصفر او آب افشردهء او ومطبوخ بيخ او به دستور ومثقال از سائيدهء او جهة شكستكى اعضا واز جا بيرون رفتن استخوان وافتادن بشدت بغايت مؤثر وطبيخ بيخ او شراب جهة استسقا وگزيدن فعى ووجع مفاصل ورفع سده وحمول او جهة در درحم وامراض مقعد ونواصير ومضمضمه او جهة كرم دندان وسعوط او سه روز رافع حمرهء چشم وجلوس در طبيخ او جهة صلابت رحم وانضمام فم او وضماد برگش جهة نواصير وبا آرد جو جهة ورم حاز وسوختگى آتش وگزيدن سگ ديوانه وبا بيه بز جهة نقرس وخوردن ثمر او جهة صلابت رحم وطلاى پختهء او جهة سياه كردن موى ومنع ريختن او ومضر ريه ومصلح او عسل وشربتش تا دو درهم است ومؤلف اختيارات بديعى درخت بل هندى دانسته وفيه مافيه خماهان لغة فارسى است وخماهن نيز گويند از احجار است ونر وماده مىباشد حديد حينى جنس نر وحجر الحمار قسم مادهء اوست مايل برودت ودر دويم خشكند ونرا وصلب وتيره رنگ وسياهى او غالب وچون بسايند محلول ومحكوك او زرد رنگ وشبيه برنگ زرنيخ مىباشد ودر دست كردن انگشتر او مقوى دل ورافع وحشهء تاريكى مكانها وتيرگى شب و نگاه كردن او جهة حفظ صحت چشم مؤثر است ومادهء او سردتر از حديد عينى ورنگ سائيدهء او بسيار سرخ ومايل بسياهى ويك مثقال ونيم از سائيدهء او جهة رفع خمار مجرب وباعث تبريد وتفريق مخمور است وهر دو قسم جهة علل صفراوى وموى ورم چشم وتقويه عضو به حدى كه از ريختن مواد متأثر نشود ونشود ودو درهم از سائيده او جهة رفع درد شكم كه از دواى مسهل حادث شده باشد بغايت مفيد ومسدد ومصلحش