ترياق كبير است وساير اقسام در سيم كرم وخشك او در افعال قايم مقام زفت وقير وقطران ونزد بعضى در منافع نايب مناسب عنبر واكثر خواص از مجرباتست وشرب او جهة شكستگى اعضا وفربه ومقله وسرفهء مزمن وعسر النفس وعرق النسا وگزيدن هوام ورفع اسهال رطوبى واقسام كرم معده ورياح غليظهء شكم وقراقر وتقوية هاضمه واعضاب وقرحهء ريه واخراج چرك از سينه وربو ورم لوزنين وخناق بلغمى وسودا وى وصلابت رحم وضعف جگر وكرده وتقطير البول وبواسير وبا جند وشراب جهة رفع احتباس حيض مايوس العلاج وبا سركه جهة خون منجمد در معده وتحليل آن ومضاد او جخهة تقوية اعضا وبا موم وآرد جو ونطرون جهة نقرس ومفاصل واو رام صلبه وبا ادويهء مناسبه جهة التيام زخمها وترم كردن او رام آن ومنع ورم جراحات والصاق موى زياد پلك چشك وصاف كردن بشره ونضج خنازير ورفع برص وقوبا مفيد وبخور او جهة درد دندان كرم زده ورفع رايحهء كريههء دهان واكتحال جهة بياض وماليدن او بر درخت انگور مانع كرم زدن آن ومضر محرورين ومصلحش سركه وآب ميوهاى سرد وبدلش زفت وقير وقدر شربتش تا يك درهم است قفز براى معجمه نبات كشوت است فقطوط اسم شامى كرات شايست قفد كمونست قفور اكفر را است ونزد بعضى فقر اليهود است فقارس اسم يونانى كبر است قفير زنجبيل است قفهر قيقهر است قلقاس نباتيست كه نزديك آبها ميرويد ودر مصر كثير الوجود است برگش مايل بند دير وعريض وبقدر برگ بادام از يك بيخ چندين شاخ ميرويد بسطبرى انگشتى وبهر شاخى يكبرگ مىباشد وبيخش سطبرتر از زردك وكوتاه ومايل بسرخى واندرون او سفيد وبا اندك قبض وتندى ولذيذ در اول كرم ودر دويم تر وبغايت مسمن بدن وصالح الغذا ومحرك باه وجهة سرفه وخشونة سينه وحنجره وسحج امعا ولاغرى كرده واسهال نافع ونفاخ ومداومت او مولد سود او مسدد ومصلحش عسل وسكنجبين وادويهء خوشبو تخم او در افعال قريب به تخم كرنب وقدر شربت از تخم او دو درهمست وقسمى از فلفاس صلب ومستدير مىباشد وهر چند طبيخ دهند پخته نمىشود وضماد او جهة نضج او رام ودز در سوختهء او جهة فروح وقلاع وتقوية موى مؤثر است قلقل نباتيست شبيه به نبات كنب وچوب او مايل وبرخى وشاخها دراز وثمرش مستدير وبزرگتر از فلفل واملس وبيرون او مايل بسياهى ومغز او با حلاوت واندك لزوجة وپوست ساق او قويتر از پوست كتب وگلش مايل به سفيدى ومستعمل از او دانه ارست وبعضى او را حب السمنه دانسته‌اند در دويم كرم وتر وبغايت مبتى خصوصا با كنجد ونبات ومسمن بدن وقدر شربتش تا يكوقيه ومصدع ومصلحش بو دادن او واستعمال سكنجبين است قلب بباء موحده وضم اول نباتيست برگش وشبيه به برگ زيتون واز آن عريضتر وبلندى از بقدر زرعى وزياده از وشاخهاى او باريك شبيه باذ خرد را اطراف شاخها چيزى شبيه بساق ميرويد ومنقس بر وقسم مىشود وبر او برگهاى ريزه مىباشد وما بين آن برگها دانه و ميرويد صلب ومستدير وسياه وبا خشونت شبيه بسنگ ريزه ومنبتش كوهها وزمينهاى درشت است او در سيم گرم وخشك ومدر وجهة ربو وسرفهء ضيق النفس واسهال وفواق وبا شراب مفيد جهة اخراج سنگ كرده ومثانه احتباس بول نافع وضماد او رافع بواسير وقدر شربتش تا دو درهمست وبغايت مضعف ما با ومصلحش حب الصنوبر است قلب بفتح اول به فارسى دل نامند گرم وخشك ودير هضم وروى المغذا وبهترين او از طيور واز بره ست ومصلحش سركه وروغن زيتون وادويه ء حاره ومهراى او مقوى دل ورافع خفقان واكتحال خونابه ورطوبة او كه در حين كباب كردن از او چكد جهة شبكورى مجرب دانسته‌اند قلت بتحريك لام وتاى ثناة حب القلت است ومذكور شد قلومس بلغة يونانى بمعنى اذان از نسبت بيخ صنف مىباشد وما هيز رج نوعى از اوست صنفى سفيد است وبرگش سفيد ونر وماده مىباشد برگ ماده شبيه به برگ گلم وسفيدتر وعريضتر از آن و شافش بقدر زرعى وزياده بر آن وچيزى مانند پشم بر ساق وبرگش ظاهر وگلش مايل بزردى وتخمش سياه وبيخش دراز وبسطبرى انگشتى وتر او را برگ درازتر وباريكتر است وصنف دوم را برگ سياه وبزرگتر وعراغيتر از صنف سفيد وصنف سيم را بشاخها بسيار دارز وبسياق وبرگش شبيه به برگ به وبر شاخها قبهاى مدور وگلش زرد طلائى وصنف چهارم را برگ شبيه به برگ انجير واز آن كوچكتر وبيساق وملاصق زمين وصنف پنجم را برگ بزرك وغليظ وبا رطوبت چسبنده وتندى بوى وگلش سفيد مايل بسرخى وساقش زياهد وبزرعى وآب او كشندهء ماهيست جميع اقسام او گرم وخشك وجالى ومدر وباقوة قابضه وريشهاى آن در افعال قايم مقام ماهيز هرج پنج صنف سفيد وسياه او جهة منع سيلانات ويك مثقال او با شراب جهة اسهال وطبيخ او جهة شكاف عضل وسرفه نافع ومضاد برگ قسم نر آن جهة سوختگى آتش مفيد وضماد برگ مطبوخ صنف سيم جهة او رام بلغمى وورم چشم وبا عسل وشراب جهة شقاقلوس وجراحات وگزيدن عقرب نافع ومضر كرده ومصلحش كثيرا وقدر شربتش نادر درهم وبدلش انا غورس است وظاهر قسم پنجم تنباكو باشد قلى در اصفهان كهلا ودر خراسان شحار ودر گيلان قليا ونامند واو ارشنان تازه كه جمع كرده بسوزانند بهم مىرسد واز نبات رمث در مرام نيز وصل مىشود وبهترين او صاف براق سياه است وآن جز واعظم صابونست ودر چهارم كرم وخشك وجالى ومحرق وشرب يكقيراط كه هفت بار در آب حل نموده باشد بجر علقه صاف كرده