او جهة رمد وزردى يرقان كه در چشم باشد بغايت مؤثر است وپوست خشك سوخته او در قطع نزف الدم جراحات ورفع آكله وزخمها مجربست وبا روغن تازه جهة سوختگى آتش وبا سركه جهة بهق وبرص وخوردن او جهة بواسير ونزف الدم نافع است وچون جوف او را بخيشه الحديد مملو كرده بعد از چهلروز آب او را با حنا بسرشند خضاب بسيار نيكوست ومغز تخم كدو ودرد دويم سرد ودر اول تر بجهة حرقة البول و لاغرى كرده وقرحه مثانه وخشونة سينه ونفث الدم ريه وتبهاى حاره وتشنگى وسرفه وقرحهء امعأ مفيد وروغن تخم او جهة رفع بخيوابى و بيوست دماغ ومغص صفراوى وسبل وتبهاى حارة بيعديل وقدر شربتش از مغز تخم او وروغن او تا هفت مثقال وبدلش مغز تخم هندوانه است وروغن كدو كه جوف آن را كوبيه آب آن را با ربع آن روغن كنجد بجوشانند تا روغن صرف بماند سردوتر ومرطب بدن وجهة صاحب دق وماليخوليا وحرارت وبيوست دماغ وتشنج يا بس وسرفهء حار ونرم كردن صلابات بسيار مفيد است وچون كدو را پوست جدا كرده با دنبه و پيه كردهء بز بكوبند وبجوشانند تا مهرا شود وچربى او را جمع كنند در ترطيب قويتر وسردتر از روغنيست كه با روغن كنجد ترتيب دهند قرصعنه گياه خاردارى است واقسام مىباشد وبرگ اقسام او مفروش واز ميان برگها ساقها ميرويد بكقسم اول را ساق كره دار وخارها در حوالى كرمها وگلش سفيد وبيخش سطبر وطعمش با شيرينى واندك تندى مانند طعم زردك وبه فارسى بيوه زانامند ودر افعال مانند مسدس است وقسم دويم را برگش بى خشونت وخار او نرم وبسيار وساقش بقدر زرعى واز نصف اعلاى او شاخها ميرويد واو قويتر از اوست وقسم سيم را برگ مايل باستداره وبيخش دراز ودر سطبرى متوسط وسفيد وقسم چهارم را برگ عريض ومسدير وساقش پى شعبه وبقدر زرعى مملو از خارهاى مايل بكبودى وظاهر بيخش سياه وباطن سفيد وشبيه ببهمن سفيد وقسم پنجم كه از اقسام قرصنعة بيضاست برگش بسيار وخارهاى او تند وساقش خشن وقبهء او شبيه بكنگر است وقسم ششم كه قرصنعة جبلى نامند برگش حديه دار وقوى الحراة ودر بيت المقدس جهة درد كمر ومواد بارده مجرب مىدانند وقسم هفتم از انواع بيضا را برگ عريض وبسيار سفيد وبيخش سست وبا اندك شيرينى ودر تقوية باه قوى الاثر است وقسم هشتم را ساق بقدر شبرى ونصف او چترى ومايل به سفيدى وشاخهاى زياده بر شش عدد نمى باشد وقيهاى او مستدير ودر اطراف قبه خارهاى شد وباريك وشش عدد وبيخش دراز وبسطبرى انگشت سبابه ودر طعم شبيه بزردك واز مطلق قرصغه مراد همين است وآن را قرصعنهء مسدس نامند ودر مازندران زد لنگ ودر تنكابن ششاك گويند وكويا مخفف شش وشاخ باشد در اخر اول كرم وخشك وترياق سموم ومحلل صلابات وبلغم مدع ومدر حيض وبول وشير وعرق وسريع الهضم ومقت حصاة واز اكثر بقول ما كوله بهتر است وآب او رافع مغص واحتباس حيض ودرد جگر امتلائى وآب مطبوخ او با شكر مسكن او رام وجراحات باطنى رام ودمدومت او رام جراحات باطنى إلى ومداومت او رافع اخلاط شدن ومحلل نفخ وشراب اب او كه با مثل او سداب طبخ يافته باشد بقدر سى مثقال جهة درد تهيگاه مجرب يافته‌اند ويك مثقال از بيخ او با مثل او تخم زردك بغايت محرك باه است ومرباى او با عسل بغايت مقوى احشا وضماد او با مثل او آرد جو رافع قروح رطبهء ساق وابتداء داء الفيل ومضر مثانه ومصلحش كتيرا وقدر شربتش يك مثقال است قرمز لغة روميست وآن حيوانيست در غايت سرخى وبقدر نخودى ومستدير وبدبوى در برگهاى اشجار مسكون مىشود وچون بخد طيران رسد تخمى كوچكتر از خردل مىكند ورنگ او مخصوص ابريشم وپشم است ويكخر واو ده جزو حرير را بسيار رنگين مىكند وبهترين او قبرسى است ودر بلاد ارمينة ومواضع ديگر مخصوص اشجار نيست ودر سبزيها يافت مىشود ودر دويم سرد وخشك وشرب او را با ماء العسل تا يك هفته جهة قطع حيض مجرب دانسته‌اند وآشاميدن او با سركه مانع حمل وضماد او با عسل جهة التيام جراحات عظيمه وبا سركه جهة شكستگى اعضا وجراحت عصب قوى الاثر وذز ورا ومجفف بواسير وتعليق او با ابريشم سرخ رافع تبها ونطول آب مطبوخ او مانع بهم رسيدن قمل ومحلل صلابات وجهة دراز كردن موى مؤثر وقدر شربتش دو درهم است قرقمان چيزيست مانند قاوكه در جوف اشجار كهنه بهم مىرسد خصوصا درخت خرما ودرخت مقل واز رو گويند مخصوص درخت مقل است در دويم كرم وخشك ومدر شير وحابس اسهال ونزف الدم وضماد او با سركه جهة نرم كردن جلد بدن وسنون او جهة تقوية لثه وسفيد كردن او مفيد است قرط بضم اول وفتح ثانى وطاء مهمله اسم مصرى فصفصه است قرط بكسر اول وفتح ثانى اسم كراث البغل است ودر مصر كراث المائده نامند قرظه بطناى معجمه وفتح اول وثانى اسم ثمر درخت نوعى از امغيلانست ومذكور شد قرانيا اسم يونانى زقالست قرطم بستانى او را تخم كافته وخشك دانه نامند ودر گيلان تخم كاجيز گويند وآن تخم احريض است وسفيد وطولانى مىباشد ودر دويم گرم ودر آخر اول خشك وشيرهء او مسهل اخلاط سوخته وبلغم لزج ورافع سرفه وربو مفتح سدد ومنجمد كنندهء شير در معده وكدازندهء منجمد او وجهة ماليخوليا ووسواس وجذام وجرب ونيكو كردن رخسار واستسقاى حمى وزقى نافع وچون پنج درهم او را در نيمرطل شير تازه حمل كرده صاف آن را بنوشند رافع رياح نزلات وامراض بارده ومقوى باه ومنقى سينه وصوت