(1) جاحظ عمرو بن عثمان بصرى، مكنى به ابو عثمان متوفى بسال 255 (مطابق سفينة البحار) يا عمرو بن بحر الجاحظ متوفى بسال 256 (مطابق الفرق بين الفرق) از دانشمندان بنام و از شاگردان نظام مىباشد. شهرستانى مىگويد: " از فضلاء معتزله و مصنفين ايشان بوده و بسيارى از كتب فلاسفه را مطالعه كرده و مطالب فلسفه را به عبارات بليغ خود مخلوط نموده و رواج داده است در زمان معتصم و متوكل مىزيسته و از اصحاب خود به عقايدى ممتاز است، در علم لغت و نحو تخصص داشته و متمايل به نصب يعنى عداوت على بن ابيطالب عليه السلام و عثمانى بوده است و كتبى دارد از آن جمله كتاب عثمانيه است كه بر آن كتاب ابو جعفر اسكافى نقض نوشته و شيخ مفيد و سيد احمد بن طاووس قدس سرهما نيز مطالبش را مورد انتقاد قرار داده اند و در آخر عمر مبتلا بفلج بوده است (سفينة البحار).
(2) نظام - ابو اسحق ابن سيار معروف به نظام متوفى در حدود سال 231 از بزرگان معتزله و خواهر زاده ابو الهذيل علاف است و از وى مذهب اعتزال را اخذ كرده. معتزله مىگويند جهت ملقب شدنش به نظام اين است كه در تنظيم شعر و نثر مهارت داشته. لكن مخالفين وى مىگويند در بازار بصره مهره ها را در رشته‌ها تنظيم مىكرده و مىفروخته است بدين جهت ملقب به نظام شده است.
شهرستانى در ملل ونحل مىگويد: نظام تمايل به مذهب شيعه داشته و نسبت به بزرگان اصحاب پيغمبر (ص) يعنى خلفاء راشدين انتقاد مىكرده و گفته است امامت كسى ثابت نمىشود جز به تعيين و تنصيص آشكار و پيغمبر به امامت على تنصيص فرموده لكن خليفه دوم بنفع ابو بكر كتمان كرد و به خليفه دوم نسبت هائى داده از آن جمله گفته است كه در روز بيعت بر شكم فاطمه دختر پيغمبر (ص) ضربتى وارد كرد كه در اثر آن ضربت محسن سقط شد و فرياد مىزد خانه را با هر كه در آن است بسوزانيد در حالى كه در خانه جز على و فاطمه وحسن و حسين عليهم السلام نبود (ملل ونحل شهرستانى).

مفاتيح البحث: الإمام جعفر بن محمد الصادق عليهما السلام ⁽¹⁾، الإمام الحسين بن علي سيد الشهداء (عليهما السلام) ⁽¹⁾، الإمام أمير المؤمنين علي بن ابي طالب عليهما السلام ⁽¹⁾، مدرسة المعتزلة ⁽³⁾، أبو الهذيل ⁽¹⁾، عمرو بن عثمان ⁽¹⁾، الضرب ⁽¹⁾، السفينة ⁽²⁾