(1) " علامه مجلسى ":
نام تمام وى " محمد باقر بن محمد تقى بن مقصود على " ملقب به مجلسى متولد سال 1036 مطابق عدد (جامع كتاب بحار الانوار) و متوفى 1111 هجرى قمرى و مطابق 1627 - 1700 ميلادى از دانشمندان بنام دنياى اسلام و جهان تشيع است. علامه مجلسى نه تنها محدث بلكه جامع معقول و منقول و يگانه در فروع و اصول بوده و جز علوم عقلى و دينى در رشته‌هاى ديگر از علوم از قبيل هيئت - نجوم - حساب - هندسه اطلاعات عميقى داشته است.
" علامه مجلسى "، مروج مذهب در نيمه دوم قرن يازدهم و اوايل قرن دوازدهم هجرى است.
" عبد العزيز دهلوى " سنى صاحب كتاب " التحفة الاثنا عشريه في رد الاماميه " تصريح كرده است، كه اگر دين شيعه را دين مجلسى بناميم بجاست، چه رونق دين شيعه از اوست و قبل از وى اين عظمت را نداشته است.
" علامه مجلسى " استاد مسلم و از نويسندگان بزرگ عالم اسلام است.
در اواخر سلطنت شاه سليمان و قسمت عمده عهد " شاه سلطان حسين صفوى "، شيخ الاسلام و امام جمعه و رئيس علمى و اجتماعى مطلق ايران و داراى نفوذ فوق العاده بوده است.
تأليفات و تصنيفات آن بزرگوار به عربى و فارسى در فنون مختلف بسيار است. با مشاغل عديده و رياست تامه علمى و اجتماعى كه داشته تأليفاتش را بالغ بر يك ميليون و چهار هزار و اندى بيت تخمين زده اند و هر بيتى عبارت از پنجاه حرف است. هيچ يك از علماء شيعه از نظر تأليف و تصنيف و ترويج دين به مقام " علامه مجلسى " نرسيده اند، چه در بين دانشمندان مسلم است كه تأليفات و تصنيفات " علامه حلى " اعلى الله مقامه از همه بيشتر بوده تا آنجا كه بعضى راه اغراق و مبالغه پيموده وگفته‌اند كه اگر مجموع مؤلفات علامه را بر ايام زندگانى وى تقسيم كنيد، مقابل هر روز از عمرش هزار بيت از مؤلفاتش واقع مىشود، لكن آنچه بدون مبالغه مورد تصديق دانشمندان است اين است كه اگر روزهايى زندگانى او را از هنگام رسيدنش به حد تكليف تا پايان زندگى وى حساب كنيم و مؤلفاتش را تقسيم بر اين روزها نمائيم، مقابل هر روزى دويست بيت از مؤلفاتش واقع مىشود و از نظر كميت تأليفات " علامه مجلسى " به اين درجه نمىرسد و مطابق حساب بعضى از دانشمندان اگر نوشته‌هاى وى را تقسيم بر تمام روزهاى زندگانيش كنيم سهم هر روز، پنجاه و سه بيت و كسرى مىشود، مع الوصف خدمت " علامه مجلسى " از نظر ترويج مذهب و بالا بردن سطح فرهنگ و معلومات مردم از جهاتى بيشتر و بزرگتر از خدمت علامه حلى مىباشد:
1 - از مؤلفات مرحوم " علامه " جز بعضى از نوشته‌هاى فقهى و اصولى و كلامى و فلسفى و رجالى چيزى بين مردم داير و مشهور نيست بلكه از بعضى از مؤلفات آن مرحوم اثرى نيست و مفقود است، به خلاف تأليفات " علامه مجلسى " كه همه مشهور و شايع و مورد استفاده مردم است.
2 - از نوشته‌ها و تصنيفات مرحوم " علامه " كسى جز دانشمندانى كه مدارج عاليه علم را طى كرده و بهره كاملى از دانش يافته‌اند استفاده نمىبرد. به خلاف تأليفات " علامه مجلسى " كه دانا و نادان محصل و فارغ التحصيل حتى زنان و كودكان از آنها استفاده مىكنند.
3 - نظر به اينكه تأليفات " علامه حلى " به زبان عربى است فقط آشنايان به زبان عربى از آنها استفاده مىكنند به خلاف تأليفات " علامه مجلسى " كه عرب و عجم از آنها استفاده مىكنند.
مهمترين تأليف " علامه مجلسى " كتاب بحار الانوار است كه اضافه بر اخبار كتب اربعه جامع احاديثى است كه در كتب اربعه نيست و اخبار كتب اربعه در مقابل آنها مانند قطره در مقابل دريا است و چنين موفقيتى تاكنون براى هيچ يك از دانشمندان حاصل نشده و تاكنون كتابى از نظر جامعيت و ضبط و فوائد و احاطه به ادله و اقوال نوشته نشده چنان كه خودش در ديباچه بحار گفت كه احدى از خاصه وعامه در اين باب بر من سبقت نگرفته است.
" صاحب قصص العلماء " مىگويد: " معروف است كه آن جناب دويست اصل از اصول روات را پيدا كرده و اخبار معتبره آنها را ذكر كرده است بلكه بيانات مفصلى براى اخبار ذكر فرموده و در اكثر موارد، اخبار عامه و حضرات اهل سنت را نيز ذكر كرده است و در هر باب آنچه از آيات قرآنيه دلالت بر عنوان او داشته جمع كرده و تفسير نموده است. مذاهب حكما را نيز در هر باب به مقتضاى مقام ذكر كرده و در همه جا جرح و تعديل و نقل اقوال و استدلال و تحقيق حق فرموده است. و اين بزرگوار با صاحب وسائل مرحوم " شيخ حر عاملى " معاصر بوده و هر يك از ديگرى اجازه دارند و اين معنى را در علم درايه تجازى مىگويند.
صاحب وسائل در آخر آن كتاب در بيان مشايخ اجازه گفته است كه " ملا محمد باقر " - (ره) به من اجازه داد و او آخر كسى است كه به من اجازه داده و من هم به او اجازه داده ام. ".
" مرحوم حاجى نورى " مىگويد: " از پدرم شنيدم كه از جدم نقل مىكرد: هنگامى كه مرحوم " علامه مجلسى " براى تأليف بحار الانوار آماده شد از كتب قديم جستجو مىكرد و در تحصيل آنها كوشش مىنمود تا آنكه شنيد كه " مرحوم صدوق " را كتابى است بنام " مدينة العلم " و در بلاد يمن يافت مىشود، به پادشاه زمان خود دستور داد كه كتاب مزبور را از يمن تحصيل كند، پادشا يكى از صاحب منصبان دولت خود را بعنوان سفارت با هدايا و تحفى به يمن فرستاد براى تحصيل آن كتاب ".
كتاب بحار الانوار مطابق اظهار محدث جليل " حاج ميرزا حسين نورى " (ره) بيست و شش جلد است. جلد بيست و پنجم در اجازات است و تا جلد پانزدهم به اضافه جلد صلوة و مزار در زمان علامه مجلسى پاكنويس شده و " علامه مجلسى " براى روايات آنان توضيح و بيان نوشته است.
و در موضوعات، بحث و انتقاد دارد. و بقيه چون در زمان خودش پاكنويس نشده خالى از بيان است جز بعضى از روايات جلد نوزدهم و روايات كافى در ابواب عشرت.
دوازده كتاب ديگر غير از بحار الانوار به زبان عربى و پنجاه و سه كتاب به زبان فارسى تأليف فرموده است كه تفصيل آنها و اسامى هر يك را هر كه بخواهد به كتاب فيض قدسى كه حاجى نورى اعلى الله مقامه در ترجمه " علامه مجلسى " نوشته است مراجعه كند.

مفاتيح البحث: كتاب الإحتجاج للطبرسي ⁽¹⁾، كتاب بحار الأنوار ⁽⁶⁾، هشام بن الحكم ⁽³⁾، دولة ايران ⁽¹⁾، محمد باقر بن محمد تقي ⁽¹⁾، عبد العزيز ⁽¹⁾