و عرق النسأ وتقوية اعضأ ضعيفه واعادهء صحت بدن و رنگ رخسار وحدة بصر ومضمضهء او جهة سستى گوشت بن دندان و استحكام دندان متحرك وقطور او جهة گرانى سامعه و آشاميدن او جهة ثقيهء سينه وربو ويرقان و رفع سموم نافع وقدر شربتش از مقدار قليل تا دوا وقيد و نيم است كه به تدريج اضافه شود و ناشتا بايد استعمال نمود و شراب عنصل در جميع مذكورات انفع از سركهء او ومضر اعصاب هم نيست بخلاف سركه وجهة ربع وفالج واستسقأ و درد سپرز و عرق النسأ وقشعريره نافع ومضر محمومين و صاحب قرحه است و دستور ساختن شراب او مثل عمل سركهء آنست كه بجاى سركه آب انگوگ باشد و سه ماه در آفتاب بگذارند آبس معرب از اساسريانى و به فارسى مورد نامند دخت تستائى او بلندتر از درخت انار و برگش ريزه تر و سبز تر از برگ انار ويال باستداره و تخمش سياه و خزان نمىكند و با عطريهء است در اول سردو دردويم خشگ وفابض و با اندك حرارت ومجفف قوى و تخمش باقوهء ترياقيه اگر چه برگ وبيخ و تخم و گل و جرم آن را نسبت به يكديگر در مراتب برودت و يبوست تقاويى تست و مجموع او قاطع خون و عرق نفث الدم ومقوى دل ومعده واحشاء وباصره ومذر بول وقابض ومحلل ومقرح وحابس اسهال وجهة نزلات وتفتيت حصاة و قطع خون حيض و ضعيف كردن بواسير و رفع جميع سموم خصوص رتيلاه عقرب كه باشراب بنوشند و طلاى او جهة ورم حار وقروح مانع و رب او كه آب تخم او را بجوشانند تا غليظ شود وجهة تسكين قى و رفع خمار ومنع صعود بخارات بدماغ و سرفه وخفقان واسهال و آشاميدن تخم و عصارهء او جهة نفث الدم وقرحهء مثانه وحرقه البول واسهال مزمن وصعود بخارات و سرفهء رطوبى وقى و تشنگى و سرفهء حار وذرب مفيد و ضماد پختهء تخم او جهة سياه كردن مو و با شراب جهة قروح پاو كعب و با آرد جو جهة ورم حار چشم و ضماد بركش جهة نمله وحمره وضرى و ورم خصيه وضربه وسقطه و بواسير در اخس و با روغن زيتون جهة سوختگى آتش و با گگ ارمنى و سركه جهة حكه و جلاى خون و آثار ورعاف و درد سر وباعفص و عدس و گل سرخ واقاقيا جهة تقوية اعضاى ناقهين مجربست وبخور او جهة رفع وباودفع هوام و سقوط دانهء بواسير نافع و ضماد برگش بر زير ناف جهة اسهال مرارى و چون ربع رطل از آب برگ او كه با روغن كنجد بنوشند مسهل قوى بلغم وجلوس در طبيخ او جهة قروح و بروز مثار ورحم وسيلان رحم و سستى اعضا و شستن مو با آب او جهة منع ريختن مو بسيار مؤثر و چون با آمله يك هفته خيسانيده در روغن كنجد بالسويه بجوشانند تا روغن بماند جهة روئيدن مو مجربست وقطور آب او جهة چرك گوش و خاكستر او در دفع ناخنه وسلاق ودمعه قوىتر از توتيا وجهة گلف نافع است وذر و برگ او جهة رفع جراحات وسجح جلد و بدبوئى زير بغل وداخس مفيد و در ساق درخت مورد كرسى بهم مىرسد شبيه به كف دست و او رابنگ آس گويند و مؤلف اختيارات حمل بر صفت آس نموده وآس بنكه ناميده و اين دليل لغايت جهل او مىتواند بود وبنك آس در جميع افعال قوىتر از برگ وثمر اوست بعد از آنكه او را كوبيده و سوزانيده با شراب نارسيده زمخت قرصها ساخته در سايه خشك كرده باشند و بوئيدن مورد مانع صعود بخارات حاره به دماغ و مؤلف تدكره گويد كه مسواك كردن به چوب او مهيج جذام است وقدر شربتش تا سه درهم و از عصارهء او تا سه او قيه و وبدلش در احتباس اقاقيا و در اورام حضض و گويند بدلش مطلقا برگ توتست ومضر صاحب زكام ومصدع محرورين ومورث ميخوابى ومصلحش بنفشه و روغن مورد كه آب برگ تازه يا مطبوخ آن را با مثل او روغن زيتون بجوشانند تا روغن بماند سرد و خشك و قابض و مقوى اعضأ و مانع قبول مواد وجهة التحام زخمها وقروح سر وبثور وشقاق وسحج واسترخاى مفاصل و سوختگى آتش وتقويه مو و سياه كردن او ومنع عرق و بخار و ورم و بواسير نافع و گويند چون از چوب تازهء او انگشترى مناخته صاحب درد كنج ران در خنضر موافق كند بالخاصية تسكين يابد آس برى مورد بريرا برگ زردتر و عريض تر از بستانى و طرف او شد شبه بسنان و چوب او صلب تر و در قد كمتر از زرعى وثمرش بغايت سرخ ومستدير و از وسط برگ مىرويد و شاخهاى بسيار از يك اصل بر مىآيد و مردم اسفرم نامند وبلغة تنكابن جز نامند و در زمستان برگ نمىريزد و بسيار قابض و آشاميدن ثمر و برگ او با شراب مفتت حصاهء مثانه وجهة يرقان و تقطير بول رطوبى واسهال رطوبى و رفع ادرار شير وتقويه معده و جگر و دماغ شرنا وجهة اخراج كرم معقد حمولا وجهة صرع و رفع رطوبات دماغى وصداع بلغمى نافع وابن ما سرجوبه قوة آن را مثل باد آورد مىداند و بعضى بقوه افسنتين دانسته‌اند وابن تلميذ بجهة ضربه وسقطه كه براحشأ واقع شود بالخاصيه مفيد دانسته اسقولو قندريون يونانى بمعنى مزيل الصفار است و آن نباتيست بيساق وبيشكوفه وبيشمر ومنبت سنگلاخها كه شايد باشد برگش شبيه به برگ بسفايج و طرف اسفل برگ مايل به سرخى و طرف اعلى سبز و مشرق ومزغب و در دويم گرم ودرسيم خشك و لطيف ومحلل ومفتح ومدر وجهة تفتيت سنگ كرده و مثانه ويرقان وفواق وصرع و امراض سوداى و نافع وجهة سپرز شر با وضمادم بيعديل و چون چهل روز با سكنجبين تناول نمايند و در دفع ورم سپرز گويند مجربست وتعليق او مانع حمل وقدر شربتش تا سه درهم ومضر دل وريه و مصلحش صمغ عربى ومضر مثانه و مصلحش عسل وبدلش پوست بيخ كبر و گويند بدل او دو وزن او كماز يوس است و گويند مرجان سوختهء بدل اوست وصمار بخت را اعتقاد آنست كه اسقولوقند ريون بيخ كبر است وشيخ
(٢٣)
