نبات او عريض وبا اندك حدت وچتر گل او مثل چتر شبت ودر تنكابن واپليم نامند واين قسمرا بعضى ضعيفتر از فطر اساليون دانسته‌اند وجمعى مثل آن مىدانند واو مدر عرق ورافع عرق النسا وتهبج وفرزجه او مسقط جنين ودر ساير افعال مانند ساير اقسام كرفس است ودر حرف كاف انشه مذكور خواهد شد قطس وفطوس جت الاس است فطير نان خمير پيمايه است وزبونترين اقسام نانهاست فطور يدس اسم يونانى وجاجست فقع بتركى وبنلان وبه فارسى كشنج نامند واو غير اقسام فطر است ومدور وقريب بقدر نارنج وكوچكتر از آن مىباشد ودر زير زمين نزديك آبها منكون مىشود وشيرين ولذيذ وسرد وتر وبهتر از فطر ماكول وغليظ است واصلاح او به دستورى است كه در فطر مذكور شد فقاع نوعى از پنبه است ومسكر نيست واز ادويهء مناسبه وآبهاى حبوبات وميوها ترتيب ميهند ودر هر بيست رطل آبهائى كه خواهند يك مثقال از هر يك از عود وفلفل وسنبل وقرنفل وسداب وكرفس ونعناع ومصطكى وقاقله وبرگ ترنج بايد كر وسردترين همه فقاع آنست كه از شيره ترتيب دهند كثير والغذاء ومقوى معده و احشاء وبى نفخست وكرمترين همه عسلى وخرمائى ومويزيست ففاخ اسم جنس شكوفهاست فقاح سورنجان اصابع هرمس است فقلابوس اسم يونانى صريمة الجدى است فقلانيوس بخور مريم است فقلا مينون فاشرستين است فقيص شاهتر جست فقاح الملح زهرة الملح است ونزد بعضى ابقر است وما سرجويه كويد كه بر روى نمك معدنى شبيه بشوره ومتكون مىشود والطف اجزاى نمك وقبض او كمتر است فقلين عفص است فقده حب الفقد است فقعه كل زرد است فقولبون حناست فقارس اسم يونانى سرو است فقاح الكرم شكوفه انگور است در اول سرد وخشك وبا عطريت ومقوى دل ومعده ومسكن فواق وقى وعرق او در افعال قويتر ولطيفتر است فلز بسكون لام وكسر فاء ودر لغة بمعنى سفيد روى است ومفرغ نيز نامند وبتشديد زاء وكسر فا ولام بمعنى ريم آهن وريم معادن كدازنده است و هر كوهرى كه از كان خيزد ودر اصطلاح اجسام معدنيست كه هر يكراكانى مخصوص باشد يا در وزن متفاوت باشد اعم از آنكه متطرق بالفعل يا بالقوة باشد كه باعمال مخصوصه قابل كداز وچكش كير كردد واقسام چكش بالفعل متطرقات ومعادن سبعه نامند وفي الواقع هشت نوعند كه از هفت معدن حاصل ميشوند طلا ونقره وقلعى وسرب وآهن وروى وتوتيا هر يك از معدن مخصوصى اند ومس وروى از يكمعدنند ودر وزن مختلف اند چنانكه بليناس در كتاب احجار بيان نموده است ومس از كداختن جسم معدنى بهم مىرسد وروى در معادن بدون كه از متكون مىگردد وبجهة خود روئى به فارسى روى ومس رست نامند نو بيونانى طاليتمون گويند وآن در نهايت زردى مىباشد واز تاب آتش سياه نمىشود ولهذا به عربى صفر نامند ومس سرخ ومايل بزردى مىباشد وهر دو قسم در وزن سبكتر از روى اند ومتطرق وبالقوة سيمانست كه بر اعمال مخصوصه چكش كير وكدازنده ميكرد وپس فلزات نه نوعند ودر منطرقات هفت واز يكمعدن دو فلز خيز دكه مس وروى باشد چون روى ناباب وقليل الوجود است واشتباه عظيم ودر صنف مس سرخ وزرد ودر اسم نحاس وصفر واقعشده تا غايت بتحقيق اين مراتب احدى بجهة عدم استقصا ننموده كما لايخفى وخواص هر يك مذكور شده ومىشود فلنجه افلنجه است فلفل بيونانى ارنيقس نامند درخت او شبيه بدرخت متفر وخوشهء او مانند خوشه او وبرگش رقيق وطرف ملاصق شاخ سرخ وطرف ديگر سبز است وفلفل سفيد وسياه وهر يك برى وبستانى مىباشد وگويند تا رسيدن او باتها نرسد سفيد مىباشد وبعد از رسيدن كامل سياه مىشود وظاهرا اصلى نداشته باشد وسفيد او المس وقابضتر است وسياه چين دار وتندتر است در آخر سيم كرم وخشك در اول او وبعضى بعكس دانسته‌اند وهاضم وجاذب ومحلل وجالى وترياق سموم بارده وقاطع بلغم ورافع سرفهء بارده وضيق النفس ورياح ومغص ومقوى حافظه وهفتح سدد ويا مشير وشكر محرك باه ورفيق كنندهء خون مبرودين وملطف اغذيهء غليظه وخلط غليظه ورافع آروغ ترش ومقوى جگر ومعده ومسخن آن وباادويهء قابضه جهة تقطير بول نافع وپادزهر علتهاى عصب واعضاى عصبانيست وحمول او مخرج چنين وبعد از جماع مانع حمل ومضاد او با زفت محلل خنازير و قابضه جهة تقطير بول نافع وپادزهر علتهاى عصب واعضاى عصبانيست وحمول او مخرج چنين وبعد از جماع مانع حمل وضماد او با زفت محلل خنازير و ورافع واخس وبرص ناخن وبانطرون بغايت جالى بهق وسرخ كنندهء رخسار وبا پياز ونمك جهة رويانيدن موى دارء الثعلب وبا محللات جهة تهج ريحى وجوشانيدهء او در روغنها جهة فالج وخدر و امراض بارده ودرد دندان مجرب وبه دستور مضمضهء آن كه با پوست خشخاش جوشانيده باشند وسنون او جهة دندان كرم خورده سريع الاثر وخائيدن او با مو نر وجهة رفع رطوبات معده ودماغ نافع ومجفف منى ومصدع ومخشن سينه وحلق ومنصر كرده وجگر حار وجمعى كه خون ايشان وفورند داشته باشد وجراحات باطنى والم در مجارى بول داشته باشد مصلحش روغنهاى سرد است واز مبرودين عسل وقدريست شربتش يك مثقال وبدلش زنجبيل فلفلمونه اسم فارسى درخت فلفل است وگويند اعم از بيخ وچوب درخت اوست واين خنجل ريشهء درختى غير فلفل دانسته كه واصلى ندارد وبهترين او سفيد تازه است ودر خواص وقدر شربت ومضلح مانند فلفل است ودر امراض سپرز ودرك قويتر از آن وسعوط آن جهة سكته وصرع نافع وبدلش وار فلفل است فلفل المأ نباتيست كه در آبهاى غير جارى مبرويد برگش شبيه به برگ بيدر وساقش پر كره وشاخهاى او بقدر زرعى ودانهء او ريزه ومجتمع وشبيه بخوشه وطعم او تند شبيه بطعم فلفل ومعطريت