غثيان وغشى است وقدر شربت از جرم او تا سه مثقال از آب او سه دقيه وشراب او جهة جنون وماليخوليا وتقوية باه وسكره او مسهل كرم شكم وحب القرع وجهة تقوية هاضمه ومهرا كردن لحوم موثر وخاكستر پوست او جالى ودندان وگلف ونيكو كنندهء رخسار ورافع نمش وجرب وحكه وبا حنا مقوى موى در روغن او كه كوبيده وجوشانيده واز آن اخراج كنند شربا وضماد او جهة تقوية فم وتوليد پيه كرده ورفع درد مثانه ورياح آن ودرد كمر وزانو وبواسير وتحريك ماه سفيد وشربتش تا سه مثقالست نارجيل بحرى ثمريست غلاف دار مانند غلاف نارجيل وبقدر خربزه وطولانى مىباشد ومنبت او معلوم نيست واز روى دريا اخذ ميكنند ومغزش سفيد مايل بزردى وسطبر وبسيار صلب وپوست او تيره مايل بسرخى مانند ناجيل وغلافش سياه وسطبر وخوردن آب از غلاف او رافع سموم ومضرات آنها است واو مقى قوى ويكقيراط او كه بر روى سنگ سائيده باشند در رفع سموم هوام وافعى وافيون وامثال آن مجرب وقويتر از ترياق كبير وعلامت خلاصى از سم دفع قى است وتا قى كند بايد مكرر داد وضماد او بر موضع گزيدهء عقرب وزنيور وهوام رفع الم آنست در ساعت وبقدر يك برنج در هفته يكدد بار با كلاب بنوشند حافظ صحت ورافع لرز تبهاى مركبه وبارده وفالج ومفاصل است بقى ورافع مضرة هواى وبائى واختلاف آبهاست وجاذب اخلاط رويه از عمق بدن ورافع اوست بتكرار قى وچون در بدن خلطى نباشد تحريك قى نمىكند وگويند زياد او قتالست نارنج معرب از نارنگ فارسيست وريشه وپوست درخت وپوست نارنج وشكوفه وتخم او در دويم گرم وخشك وترشى او در آخر دويم سرد وخشك وبالزوجتى كه موافق سينه ونزلات وسرفهء حار است ودر برگ وپوست او تفريح عظيم وجميع اجزاى او در همه امور بهتر از ترنج وضماد پوست زرد او با سركه جهة درد سر مجرب وشرب يك درهم ونيم كه خشك كرده باشند با آب گرم جهة بيچش واخراج كرم شكم وقى وغثيان از مجربات وضماد پخته مهراى نارنج بتمامه جهة جرب وحكه وجوششهاى سرد نرم كردن موى جلد وبدن بيعديل وبوئيدن او وبرگ او رافع طاعون وفساد هوا وآب خيسانيدهء پوست وشكوفه او جهة عسر ولادت مجرب وحمول او تدرحيض وشرب او رافع سم عقرب وهوام وترشى او با شكر مسهل صفرا ومدر آن ورافع خمار وامراض حارهء عصب غير صحيح واكثار او مضعف جگر ومصلحش عسل وشكر ودو درهم از تخم مقشر او زياق گزيدن جانوران وبدو سه شرب ريشهاى باريك درخت او با شراب همين اثر دارد ودر ساير منافع مانند ترنج وليموست وضرر نارنج باعصاب كمتر است وروغن نارنج كه پوست او را با شكوفه وروغن كنجد سه هفته در آفتاب گذاشته باشند ودر جميع افعال قويتر از روغن ناردين ودو مثقال آن پاد زهر سموم باردهء حيوانيست وبوئيدن شكوفهء او مقوى دماغ ومحلل زكام وعرق او كه مسمى بعرق بهار است ودر دويم گرم وخشك وجهة ضعف دماغ وتفريح وتقوية اشتها وباه وستده مصفاة ونزلات ودرد سينه وقولنج ريحى وبيچش وخفقان وغشى ومداومت او هفت روز ودر روزى دو وقيه با شكر وربع درهم مرجان جهة رفع سپرز از مجربات وبا آب كرفس جهة اخراج سنگ مثانه وكرده وشرب او ناشتا جهة قطع اسهال رطوبى نافع وحمول او با پشم جهة اصلاح رحم وبا شير ماديان جهة اعانه بر حمل از مجربات دانسته‌اند واكثار بوئيدن او مورث بيخوابى وهو مضر عرق بهار است ومصلح او گلاب وقوتش در ظرف مس تا هفت سال باقى است ودر شيشه تا يك سال نار قيصر اختلاف عظيم درا وواقعست وانطاكى گويد نباتيست باريك ساق وبسيار سرخ وگلش مايل بزردى وخوشبوئى واز روم آرند ودر مصر او را ساق الحمام گويند وانچه در كتب سود معلوم مىگردد وقسمى از هو فاريستونرا كه دادى رومى گويند بلغة ايشان تاكسير هندى باشد وبجهة سرخى ساق نار قيصر ودر مصر ساق الحمام نامند نارمشك اسم فارسى شكوفه نباتيست سرخ مايل بزردى واز نخود بزرگتر ودير شكل شبيه با نار كوچكى كه گلش نريخته باشد ودر خراسان كثير الوجود است ودرخت او بقدر درخت انار ونزد بعضى او ونار قيصر يكچيزند وآن اصلى ندارد چه در سفوف ارسطو هر دو مذكورند وان در اول دويم گرم وخشك ومانع صعود بخارات بدماغ ومقوى دل وجگر ومعده وامعا وملطف اخلاط ومانع تحليل ارواح وجهة ماليخوليا واسهال ونزف الدم وضماد او جهة رفع عرق وتجفيف زخمها نافع ومضر شانه ومورث زردى رخسار ومصحلش روغن بادام وكاسنى وقدر شربتش دو مثقال وبدلش نيم وزن او پوست پسته وبوزن او زنجبيل وسدس او سنبل الطيب است تاطف به فارسى حلواى قپده نامند كثير الغذا وموافق سينه وريه وسرفه وخلط بلغمى ومسمى بدن وجهة انصباب سودا بمعده نافع ومضر محرورين ومصلحش ترشيهاست نار فارسى ابن جزله گويد چون مر را با تيوعات مغشوش كنند باين اسم مسمى است وبغدادى نار را بمعنى انار فارسى كه رمانست حمل كرده ووجه تسميه نپسنديده وممكن است كه بمعنى اتش باشد چه مرمغشوش بتيوحات زجمله سموم ودر احراق مانند آتش است چنانكه نار فارسى اسم مرض حاريست نافوخ بلغة بغداد اسم بيخ دلبوث است ناغبست اسم يونانى نار مشك است ناموس بق است ناردين برى شامل اسارون وفواست نازدين اسم يونانى مطلق سنبل است ناردين اقليطى سنبل روميست نا عمه بلغة اندلس لسان الابل است نافذ بلغة اهل اكسير زنبق است ناركيوا ماركيوا است ونزد اين بيطار دو چيزاند واز تعريف او ظاهر نمىشود كه دو چيز باشد ونزد بعضى خشخاش زهديست ناك كيسر اسم هندى كبابه است ناكسير بلغة هندى قسمى از هو فاريقونست ناريل بلغة هندى ناز حيلست نانا بهندى نغغ است ناكدون بهندى عود الحيه است ناخن