وايام طاعون وصاحبان احشاى بسيار حار كه از عدم مراعات مذكوره متضرر نكردند ومصابرت برتشنگى صاحبان مزاج حار راباعث دق واحتراقات است وآب بسيار سرد مضر سينه وعصب وصاحبان سدد وبسيار گرم او محلل رياح وموافق ماليخوليا وآب معتدل در گرمى مسكن خارش بدن وقليل او خال معده نيست چون ناشتا بنوشند وآب نيمكرم وملين طبع ومغثى ومفسد طعام ومورث استسقا وعلل سپرز وتصاعد بخارات بدماغ وجهة ورم حلق وثيقهء معده وتحريك مسهل واذابهء بلغم وترقيق آن وتشنگى سوداوى وبلغمى شور واعانت دواى مقيى مؤثر است وآب برف ويخ موافق معده وجگر ومزاج حارة وتبهاى حاره ومضر عصب واحشاى ضعيفه است ومصلح آبهاى بد خوردن پياز است وجوشانيدن او با صد يك او سركه وبه دستور مخلوط نمودن او با كل وخاك پاكيزه وعرق كشيدن ودر اينصورت جميع آبهاى شور وتلخ نيز شيرين مىشود ومجربست وچون شب يمانى وبه دستور ز اجرا در آب اندازند باعث تصفيه آن است ماء البحر آب دريا كرم وتند وملين طبع است ومسهل بلغم ومره وجاذب ومحلل وحقنه او با روغنها جهة پيچش ونطول كرم او جهة درد عصب وحكه وشقاق وجرب وقوبا وجلوس در آن جهة گزيدن هوام وامراض بارده واستسقا مفيد ومضر معده ومصلحش گوشت آب مرغ ومرق ماهى ماء الاجام آب نى زار وبرنج زار وامثال آن مولد بلغم ومضعف قوتها ومورث امراض سپرز وسدد و استسقا وزلق الامعأ وذات الريه وتب محرق وربع ودوالى واو ارم رخوه وعسر ولادت ورجاست واصلاح او بنهجست كه كذشت ماء النز آب سبزه زارها ودر بدى مانند نيزار است ماء الماح آب شور موجب لاغرى ومفسد خون ومولد جرب وحكه واولا مسهل وبعد از مداومت قابض است ومصلحش وشيرينيها وچربيها ومخلوط نمودن او يا آرد جو بو داده ويخ ماء المرا آب تلخ مفتح سده وملطف اخلاط غليظه ومفسد خون ومصحلش عسل وشكر وبستر مطبوخست ماء الكبريتى آبيست كه در زمين كوكرد درآيد وآن كرم مىباشد ومسخن ومسهل وجلوس او جهة قويا وبهق وجرب وحكه وتقشر جلد ودرد مفاصل ورياح بارده وشخوص وسپرز ودرد جگر ورحم وزانو وسعفه وتعقد عصب وجراحات گزيدهء سباع نافع وشرب او مضعف معده وباصره ومسخن جگر است ماء الحماة آبهاى كرم زاجى وشبى ونوشادرى وكبريتى وبورقى مىباشد وكبريتى مذكور شد ومجموع او محلل قوى اند وقريب بكبريتى وزاجى وشبى قابض ومانع تولد قمل وشرب قليل او حابس قى است وزيادهء او بغايت مضر است ماء الزفتى ابيكه از معدن زفت وقير خيزد وشرب او مفتح ومسخن بدن وسرخ كنندهء رخسار وجهة قروح كهنه مفيد ومورث قرحهء امعا وامراض حاره ومصلح او اغذيهء مرطبه وصمغ عربى وكل ارمنيست ماء المعادن آبيست كه از مدعن مس خيزد ويا مس تفته در او انداخته باشند جهة جوشش دهان وورم لهاة ودرد كوش وتقوية اعضاى ضعيفه نافع وشرب او خطرناكست ومصلح آن به دستور آب زفتى است وآبيكه سرب تفته انداخته باشند مولد قولنج واحتباس بولست وآب تفته بقلعى بمرتبهء او در بدى نيست وآب تفته بطلا ونقره مقوى معده ودل ودماغ ومعين نعوظ وجهة خفقان وماليخوليا نافعست وآب تفته بآهن مذكور شد ومجموع آبهاى معادن مورث عسر توليد ماء الشعير در شعير مذكور شد ماء الخلاف عرق بيد است ودر خلاف گذكست ماء البهراج وعرق بيد مشك است ودر خلاف بلخى مذكور شد ماء الورد گلابست ودر ورد مذكور شد ماء القداح عرق شكوفه نارنج است وعرق بهار گويند ودر نارنج مذكور خواهد شد ماء الزهر بلغة مصر اسم ماء الفدح است ماء الكافور در گذشت ماء الكش در كفرى كذشت ماء النون شامل صحناة وما تونست ماء القراطس مالى قراطن است ونزد بعضى اسم خنديقونست وآن نوعى از خمر است ومذكور شد ماء القطر آبيست كه از كوزه سفال ترشح كند ماء الزجاج مسحو قونياست ماء الجبن بتشديد بدنون زرداب شير است كه از شير بريده ومنعقد از پنير مايه گيرند وطريق شرب او در دستور اول مذكور اشت واو جالى وغسال ومسهل ومرطب ومفتح است وجهة علل حاره وسوداويه والتهاب وماليخوليا وجرب وحكة ودايهء الفيل واحتراقات وحرقة البول وضعف كرده وحصاة نافع وبايد برز تعليف بمبردات ومرطبات مثل كاسنى وخيار وامثال آن نموده وبا ادويهء مناسبه آشاميدن در مواد محترقه وسوداويه تعليف بشاهتره وامثال آن نمود وهر يك از سفوف وشربتها وجنوب در ثانى دستورات مذكور است ماء اللحم عرقيست كه از گوشتها گيرند او لطيف ومقوى دل ورفع حيوانى وطلبيعى ونفسانى وزياد كنندهء خون ورافع ضعفى كه از امراض وخوردن مسهلات وقصد وجماع وامثال آن بهم رسد وطريق اخذ آن بحسب اشخاص مختلف مىباشد وقويترين گوشتها در اين امر برهء يك ساله است ودر بعضى امزجه از لحوم كبك ومرغ ومانند آن ترتيب ميدهند ودستور آنست كه گوشت ورق كرده را از استخوان وچربى جدا سازنده ومهرا پخته به حدى كه با آب يكسان وآب غليظ گردد وپس عرق بكشند واگر تقوية زياد مراد باشد لحومرا با قدر مناسبى از به وسيب وادويهء عطريهء بارده ودر مزاج بارد مثل پوست ترنج واشياى حارهء لطيفه ظنج دهند وتقطير نمانيد ماء الرما وآب خاكستر است واختلاف قوهء آن باختلاف اصل اوست چه آب خاكستر بتوعات واشجار حاره قويتر مىباشد ومجموع او كرم ومعفن ومحرق وجالى ومجفف اند واستعمال او در خارج جايز است نه شرب ان