جهة احاطهء دريا بجزيرهء مذكور موجود نيست وبجاى آن ساير خاكها را استعمال ميكنند وبهترين او در غايت سرخى مىباشد ودر بوى شبيه بشبت وكوبا يجرزى آلوده شده وبر زبان چسبد وپاشيدن او در ساعت قطع خون زخم تازه مىكند ودر دويم سرد وخشك وترياق جميع سموم ومقوى دل ومفرح ورافع مضرت هواى وبائى واسهال دموى وچرك وقرحهء امعا وبتهاى حاره ونزف الدم اعضاى ظاهرى وباطنى وبا شراب وآب كرم وشبت منقى سموم وطلاى او جهة تسكين التهاب وتحليل صلابات والتيام جراحات تازه وكهنه وقروح خبيثه وزخم سگ ديوانه گزيده وشكستگى اعضا وضربه وسقطه نافع ومضر ريه ومصلحش عسل ومضر سپرز ومصلح او كتيرا وشربت او يك مثقال است وبدلش نزد حقير گل واغستانست ودر امور مذكوره قويتر از آنست طين شاموس بواو وبى واو كوكب الارض نيز گويند قسمى از آن سفيد وناصاف وباصفايح وشبيه بحجر المسن وبا اندك براقى مىباشد وقسمى بسيار سفيد ورقيق وسبك وبسيار بر زبان مى چسبد وهر دو قسم در آب زود حل مىشود واز بلاد قبرس وصقاليه آرند در طبع وفعل قريب بكل مختوم ويك مثقال مغسول او با مثل او كلنار قاطع حيض دايم وعرق او با شراب جهة سموم حاره وبا ادويهء مناسبه جهة نفث الدم وسيلان خون جميع اعضا وحقنهء او با آب با رشك وشرب او با آب با رشك وبا اندكى سركه جهة قرحهء امعا سريع الاثر است طلاى او با آب وروغن گل جهة او رام حاره ونقرس حار مفيد است سطين المصطكى خاكيست خاكسترى رنگ وباصفايح وثقيل الوزن و در آب زود حل مىشود واز جزيرهء حپوش كه مصطكى حاصل مىشود مى آرند ودر دويم كرم وخشك وجالى ومفتح وجاذب خون بظاهر جل ونيكو كنندهء رخسار است طين دقوقى از ناحيهء وقوقاى بلاد حلب آرند كبود رنگ وبسيار يابس وباملاست وسرد وخشك ورافع اسهال وطلاى او جهة بردن چرك بدن وموى ورفع او رام حاره بغايت مفيد است طين قيموليا قسمى از آن سفيد وقسمى از آن مايل به بنفشى وچرب وبا لزوجة ودير شكن ودر آب دير حل مىشود واز بلاد اندلس وارمن خيزد وقسم سياه اندلسى زبونست سرد وخشك وبا قوه محلله ودر افعال ضعيفتر از شاموس است وبدلش طين مصريست طين الكرم خاكيست كه از بلاد سود با آرند سياه و كريه الرايحخه وميرد ومحلل است چون در ابتداء نمو تاك انگور بر آن بمالند تاك را از آفات نگاه ميدارد وبا اين جهة طين الكرم ناميده اند جالى بدن وجهة حكه بسيار نافع ودر اكتحال بسيار مستعمل است طين الجلود خاكى است كه با آن پوست را رنگ ميكنند وسرخ مايل بزردى مىشود باقوة قابضه ومحلله وضماد او جهة اسهال واو رام نافعست طين ارمنى گليست كه از بلاد ايروان آرند سرخ تيره جگرى وبا نرمى واندك چربى مىباشد در دويم سرد ودر آخر او خشك ودر رفع وباو طاعون وردع او رام وقطع سيلان خون اعضا واسهال مثل كل مختوم وجهة ضيق النفس وسل بغايت مفيد ومضر سپرز ومصلحش مصطكى وكلاب بدلش طين حجازى وشربتش تا دو درهمست طين خراسانى كليست بسيار سفيد وخوشبو وخوش طعم وبا اندك شورى وضرر خوردن او كمتر از ساير خاكهاست وبعضى كه عادت بخوردن كل داشته باشند بجهة كمى مضرت او ميخورند وشرب او بعد از خوردن چربيها وخيرهاى رطوبت دار كه قى آرند مانع قى مىگردد وجهة سيلان آب دهن رجوع كلبى وهيضهء مهلكه كه باقى واسهال باشد ومنع نزلات مفيد است خصوصا كه مخلوط باشد با اشنه وكلاب وسعد واذخر وكبابه وقاقله وقدر شربتش تا سه مثقالست ودر رفع هيضه دو وقيه برشته كردهء او را سه باى با آب سيب ترش بايد بنوشند وبه دستور با آب سرد وطبيخ سعد همين اثر دارد طين اندلسى سياه وكثيف مىباشد ودر ضماد است استعمال او جايز است طين رومى سرخ نيم رنگ وسفيد مايل بكبودى وخوشبوئى مىباشد ويكنوع طين قبرسى سفيد اوست ودر افعال مثل كل ارمنى است طين اصفر از ميان دو كوه حوالى قسطنطينه بهم مىرسد زرد ومايل بتيركى وبر آن صورت بت نقش است سرد وخشك ودر رفع نزف الدم ونفث الدم واسهال وموى وچرك دار بهتر از اكثر خاكهاست طين قبرسى سرخ ودرخشندهء خوشبوست وبر زبان بسيار مى چسبد ودر جميع افعال قايم مقام گل مختوم است طين صوفى حميد خاكيست سفيد وخوشبو كه از بلاد شيروان از بقعهء صوفى حميد آرند ونگاهداشتن او مانع گزيدن هوام ومار از مجرباتست وبه دستور طلاى او بر موضع گزيده وشراب او همين اثر دارد ودر ساير افعال مثل گل قبريست طين داغستانى قسمى از وزر وكاهى بسيار كم رنگ وقسمى بسيار مغسول وسفيد ومصنوع بشكل قرصى وقسمتى تار بكبوديست ومجموع آن خوشبو وزياد وجالى جلد ورافع چرك إلى خصوصا مغسول سفيد او واز داغستانى حوالى شيروان آرند در جميع افعال بهتر از گل مختوم ومفرح قوى ورافع سميت اخلاط وتب غشى وخفقانست وحقير مكرر تجربه نموده طين فارسى گل شيرازيست وگل سر شوى گويند مايل بزردى وخوشبو وجالى جلد ورافع چرك ودر افعال قريب با گل ارمنيست وبعضى الحر را مخصوص او مىدانند طين الاكل وطين اصفهانى وطين نشابورى طين خراسانى است طين الكاهن وطين الراهب وطين بحرى طين محتوم است