زفت بحرى شبيه بقطران وسياه وسيال واز زمين مثل نفط حاصل مىشود وصنف سيال قير است وكشتى را به آن استحكام ميدهند وداخل مراهم ميكنند وبهترين او صاف ونرم است در سيم گرم وخشك ومحلل مفاصل وجهة عرق النسأ وفالج وجذام والتيام اعضاى شكسته نافع وقدر شربتش از يك درهم تا دو درهم ومضر شش ومصلحش كثير او بدلش قطران وگويند جاوشير وسقز است زقوم از اشجار است وحجازى وشامى مىباشد حجازى او بقدر قامتى وبرگش از برگ انار عريضتر وبا تشريف وگلش در اطراف شاخهاى او بهينة يا سمين وزرد وثمرش سياه رنگ وشبيه بهليله ودر جوف او دانهء مثل گنجد واين نوعرا برگ و بار تازهء او جهة جراحات تازه نافع وقوى القبض ورادع است ودرخت نوع شامى بزركتر از حجازى وخاردار وگلش زرد وثمرش از هليله بزركتر ورسيدهء او شيرين بيمزه وبا عفوصه ومغثى است ودر دويم گرم وخشك ومحلل رياح وجالى ورافع آثار وقدر شربتش تا پنج مثقال است وروغن تخم او با اندك تخدير ومحلل رياح مفاصل ومواد بلغمى واخلاط وغليظه ومسهل او ورافع تند وسپرز وجهة فالج ونقرس وامثال او شربا وضماد او نافع ومصدع محرور وسياه كنندهء جلد ومصلحش شير تازه وقدر شربتش چهار قيراظ وبدلش نفظ است زقال اسم فارسى قرانياست واو ثمر درختيست بقدر زيتون وياقوتى رنگ وبعد از خشكى سياه مىشود وترش وبا اندك عفوصته وقبض سرد مايل باعتدال وجهة اسهال وقرحهء امعأ وتقوية آن وتسكين عطش والتهاب معده وغليان خون وصفرا او منع صعود بخارات بدماغ نافع ومضر سينه ومصلحش شكر است وثمر خشك نارسيدهء او كه سبز باشد جهة او رام وقروح بغايت مؤثر وخاكستر برگ او جهة رفع آثار مفيد است ومؤلف مالايسع قراقاطرا اشتباه بز قال نموده ودر انبر باريس وقالر ابيان نموده ونايب مناب زرشك دانسته است وظاهرا قراقاط بانبر باريس اشبه باشد زقاط اسم بربرى حب الزلم است زلابيه به فارسى حلواى زلبيا نامند مولد خلط صالح وسريع الهضم وبغابت مسمن نجيف ومقوى كرده وجهة رطبوه شش وسرفه نافع ومسدد ومتصلحش سكنجبين وانار زلايف الملوك نوعى از ابرونست كه حى العالم باشد وبه فارسى زلف عروسان نامند زلفج اسم عربى بهش است زلو اسم فارسى علق است زماده الراعى اذان الغز است زمور اسم فارسى زفت يا بس است ودرد كك ومغسول او را از مور لاكى نامند ومستعمل زرگر انست ودر احتباس حيض بيعديل است وقدر يك مثقال او با زردهء تخم نيمبرشت از مجرباتست زموم از اسامى زيبق است زمج به فارسى چرغ وبتركى او تلكو نامند واز جملهء سباع طيور است گوشت او بسيار كرم وجهة ضعف دل طبيعى وخفقان عارضى وزهرهء او جهة غشاوه وظلمت بصر مجرب وسركين او جهة گلف ورفع آثار مجربست زمرد از كان طلا وغيره او نيز بهم رسد واقسام مىباشد يكى ذبا بيست يعنى در رنگ شبيه بذباب سبز نه آنكه بر حامل او مگس نشيند وآن بغايت صاف وآبدار مىباشد وآبش متموج ورقصان ويكيرا ريحانى نامند كه در رنگ شبيه بريحانست ومشهور بزمر نو است ويكيرا فستقى گويند كه در سبزى بسياهى زند وزمرد كهنه نامند ويكيرا صابونى گويند وآنسبز يست كه به سفيدى زند وبعضى اين قسم را از جنس زبرجد دانسته‌اند مجموع او در دويم سرد ودر سيم خشك وقوتش هميشه باقى است ومقوى دل وجوهر روح وترياق زهر هوام ومفرح ورافع هموم وخفقان وجذام واسهال وموى وقاطع نزف الدم ومدر بول ومفتت حصاة وجهة يرقان وضعف معده وجگر واستسقاء نافع واكتحال او جهة تقوية بصر وسبل وطلاى او جهة سعفه وقروح خبيثه مجرب ونگاه كردن او رفع كلال بصر وانگشترى او جهة منع حدوث صرع در شخصى كه مصروع نباشد مؤثر وچون خاتم طلا باشد جهة رفع طاعون وتعليق او مبطل سحر است وچون يك مثقال او را انگشترى ممزوج از طلا ونقره كه بالمناصفه دو مثقال باشد نصب نمايند در طالع ميزان وآفتاب در برج هوائى باشد جهة قبول دلها وهيبة در نظرها وقضاى حاجت مجرب دانسته‌اند وگويند چون بطعام زهر دار رسد عرق كند وگويند حامل او شكى روزى نميكشد وگويند چون افعى را نظر بر او افتد كور شود وقدر شربتش در رفع سموم يكدانگ وبدلش زبر جد است زنجبيله بلغة مصر واسكندريه فتايل الرهيانرا نامند زند بلغة شام اسم غار است زنجرف زنجفر است ونجار الحديد زعفران الحديد است زنطاخ قسمس از حلزون بريست كه در اشجار وبقول مىباشد بقدر باقلائيست غير آنچيز است كه در ديلم صندل كاچول نامند ودر حلزون مذكور شد زنجبيل العجم وزنجبيل فارسى اشتر غاز است زنجبيل شامى وزنجبيل بلدى راسن است زنبوع اسم فارسى استنبوب است زنكار اسم فارسى زنجار است زنجار محرود وزنجار دودى از اقسام زنجار مصنوعند زن دو سر است زنبق اصفر گويند ياسمين زرد است زنجزه بلغة اصفهان صرصر را نامند زنجبيل بيخى است معروف وگياه او شبيه بگياهه شقاقل واز آن بسيار كوچكتر وبيگل وبيثمر ودر مازندران نيز