قضاء وقدر ، جبر واختيار (فارسي) - دكتر محمد مهدي گرجيان - الصفحة ٥٢
نيست، زيرا هر معلولى كه ضرورت پيدا مى كند به واسطه علت تامه اش ضرورت پيدا مى كند. افعال انسان نيز با پيدايش علل تامه آنها، ضرورت پيدا مى كنند. علت تامه فعل انسان، مركب است از: مجموع غرايز، تمايلات، عواطف، سوابق ذهنى، قوه عقل، سنجش و موازنه، مآل انديشى، قدرت عزم و اراده، يعنى هر فعلى كه از انسان صادر مى شود بايد مطلوبى را براى انسان دربر داشته باشد، يعنى بايد (لا اقل) با يكى از تمايلات و غرايز انسان، وفق بدهد.
از اين رو انجام هر فعلى را كه انسان تصور مى كند اگر هيچ مطلوبى را دربر نداشته باشد و هيچ يك از غرايز و تمايلات را ارضاء نكند و به اصطلاح حكما (نفس)، فايده اش را تصديق و امضا نكند، امكان ندارد كه قواى فعاله انسان به سوى آن عمل روانه شود. پس از آنكه توافق آن با بعضى تمايلات محرز شد و فايده اش امضا گرديد، جميع سوابق و اطلاعات ذهنى انسان، مداخله مى كند و سپس قوه سنجش، مقايسه، موازنه و بالأخره قوه عاقله انسان، جميع جوانب را تا حد امكان در نظر مى گيرد و مآل انديشى مى كند. اگر احيانا آن كار در عين موافقت و ارضاء برخى تمايلات از جنبه هاى ديگرى مضارى را دربر داشت، مثل آنكه در عين لذت و خوشى حاضر، الم و ناخوشى را بالمآل همراه داشته باشد يا آنكه در عين موافقت با بعضى از غرايز دانى، غرايز عالىتر را ناراضى سازد، در اين صورت، اراده در مقابل تمايل، تحريك شده، مقاومت مى كند و آن را به عقب مى راند.
و اگر از اين لحاظها به موانعى برنخورد و يا آنكه آن موانع در مقابل فوايدى كه از فعل حاصل مى شود كوچكتر باشد، حالت عزم و اراده پيدا مى شود و فعل، صورت وقوع پيدا مى كند، يعنى در يكى از اين دو صورت، انسان پس از مقايسه و سنجش و موازنه، فوايد و مضار جانب ترك را ترجيح مى دهد. و در صورت ديگر، جانب فعل را. و در هر دو صورت، آن چيزى كه به فعل وجود مى دهد و ضرورت
(٥٢)
الذهاب إلى صفحة: «« « ... 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 ... » »»
الفهرست
الرقم العنوان الصفحة
1 مقدمه مؤلف 9
2 مقدمه كتاب 11
3 قضاء وقدر وخود شناسى 13
4 قضاء وقدر وخداشناسى 13
5 قضاء وقدر ومعاد شناسى 14
6 قضاء وقدر وحقوق واخلاق 14
7 قضاء وقدر وشناخت صحيح آيات وروايات 15
8 1 - اهميت مسألة قضاء وقدر 21
9 2 - تاريخچه قضاء وقدر در ميان مسلمين 25
10 3 - مفهوم قضاء وقدر لغة واصطلاحا 29
11 واژه قضاء 29
12 واژه قدر 30
13 4 - تبيين فلسفى بحث قضاء وقدر ونظرات پيرامون آن 37
14 5 - رابطه قضاء وقدر با مسألة جبر واختيار 45
15 قسمت اول 50
16 قسمت دوم 51
17 خلاصه بحث 60
18 تحليلى درباره افعال اختيارى انسان 61
19 كمال وخير 63
20 جبر واختيار واخلاق 66
21 امر بين الامرين از ديدگاه فلسفى، كلامى واخلاقى 68
22 طرح يك اشكال مهم 69
23 امر بين الامرين از ديدگاه عرفان 84
24 نظريات ماديين ونقد آن 94
25 6 - اقسام قضاء وقدر ونظريات در محل كلام 97
26 الف: قضاء وقدر تكوينى وتشريعى 97
27 ب: قضاء وقدر علمى وعينى 100
28 ج: قضاء وقدر حتمى وغير حتمى 103
29 توجيه وتبيين قضاء وقدر حتمى وغير حتمى 104
30 نظريه اول 106
31 اشكالاتى كه به اين نظريه شده است 108
32 پاسخ به اشكالات 109
33 نظريه دوم ونقد آن 110
34 نظريه سوم ونقد آن 114
35 نظريه چهارم ونقد آن 114
36 7 - بداء در آثار اسلامى وارتباط آن با قضاء وقدر 119
37 8 - نقش عوامل معنوى درحوادث از ديدگاه قضاء وقدر 123
38 اشكال 127
39 اشكال ديگر 128
40 9 - خير وشر در جهان وارتباط آن با قضاء وقدر 133
41 مقدمه 133
42 مفهوم خير وشر 134
43 مفهوم خير وشر 134
44 تحليل فلسفى خير وشر 136
45 راز شرور جهان 139
46 10 - فايده اعتقاد به قضاء وقدر 145
47 فهرست ضمائم 1 - القول في قضائه وقدره على سبيل الاختصار 157
48 ترجمه بحث قضاء وقدر از انتهاى رساله عرشيه شيخ الرئيس 161
49 2 - رسالة سر القدر 169
50 ترجمه رساله سر القدر 173
51 مقدمه اول 174
52 مقدمه دوم 174
53 مقدمه سوم 175
54 نتيجه بحث 175
55 3 - الرسالة في القضاء والقدر 181
56 ترجمه رساله قضاء وقدر 201
57 مقدمه 201
58 انسان، فاعل كارهاى اختيارى خود است 202
59 مبادى اراده 211
60 غايت فعل عابث ونائم 212
61 پاسخ به يك اشكال 213
62 نقد نظريه حسن يا وجوب تكليف 216
63 خلاصه بحث فوق 216