الف: تخريب آن با غرق شدن در آب.
ب: بواسطه جنبش و انقلاب زنگيان (سياه پوستان) ج: در اثر فرو رفتن زمين و انهدام آن.
مضمون بسيارى از كلمات امير مؤمنان (عليه السلام) در خطبه هاى نهج البلاغه و ساير موارد بيانگر دو تخريب اول و دوم است كه در زمان عباسيان بوقوع پيوسته، همچنانكه همه مورخان آن را بيان كرده‌اند.
حضرت خطاب به اهل بصره مىفرمايد: " شما لشكريان آن زنيد (عايشه) و طرفداران آن حيوان (شتر عايشه) آنگاه كه حيوان فرياد زد اجابت كرديد و زمانى كه پى شد گريختيد. اخلاقتان پست، پيمانتان گسسته، دينتان، نفاق و آب آشاميدنيتان تلخ است، كسى كه ميان شما زندگى كند به كيفر گناهانش گرفتار آيد و هر كس از شما دورى گزيند مشمول رحمت پروردگارش گردد. گويا مسجد شما را مىبينم كه چون سينه كشتى غرق شده (از آب بيرون مانده) و عذاب خدا از بالا و پائين آن را احاطه كرده و تمام سرنشينان آن غرق شده‌اند " (1) ابن أبي الحديد پيرامون جملات مذكور مىگويد: " درباره اين كلام امير المؤمنين (عليه السلام) كه از غرق شدن بصره به جز مسجد آن خبر داده، شنيدم كه در كتابى مربوط به وقايع خونبار عالم آمده است كه شهر بصره و اهل آن بوسيله آب تيره اى كه از زمين مىجوشد هلاك و غرق مىگردند و تنها مسجد آن سالم مىماند. " اما آنچه درست است اين است كه شهر بصره تاكنون دوبار بطور كامل تخريب شده كه يكى از آنها در زمان خليفه عباسى " قائم بأمر الله " بوده. در آن حادثه بجز بخشى از مسجد جامع آن كه شبيه سينه پرنده روى آب هويدا بوده، چيزى باقى نماند، همانگونه كه امير مؤمنان (عليه السلام) خبر داد. در آن زمان آب از خليج فارس از ناحيه اى كه امروزه معروف به جزيره فارسى است و از طرف كوه معروفى بنام كوه