امام هيچ خدمتگذارى را بيش از يك سال، نگه نمى داشت. وقتى كه برده اى را در اول يا وسط سال به خانه مى آورد، شب عيد فطر او را آزاد مى ساخت و در سال بعد به جاى او شخص ديگرى را مى آورد، و باز او را در ماه رمضان آزاد مى ساخت و اين شيوه تا پايان عمر او همچنان ادامه داشت.
امام (عليه السلام) بردگان سياه پوست را - با وجود آنكه به آنان نياز نداشت - مى خريد و آنان را در مراسم حج به عرفات مى آورد و آنگاه كه به سوى مشعر كوچ مى كرد، آنان را آزاد مى ساخت و جوايز و هداياى مالى نيز به آنان مى داد ". (1) به گفته يكى از نويسندگان: " همين كه بردگان از اين موضوع خبر مى يافتند، خود را از قيد بندگى اعيان و اشراف رها ساخته، به خدمت زين العابدين در مى آمدند زمان مى گذشت و ايام سپرى مى شد وزين العابدين همچنان به آزاد كردن بندگان مشغول بود.
او هر سال و هر ماه و هر روز به مناسبتهاى گونه گون اين امر را تكرار مى كرد تا آنجا كه در شهر مدينه گروه عظيمى از بردگان و كنيزان آزاد شدهء آن حضرت، تشكيل شده بود ". (2) از مجموع اينها مى توان نتيجه گرفت كه امام با اين برنامه در واقع يك كانون آموزشى و تربيتى به وجود آورده بود: بردگان را خريدارى كرده مدتى تحت تعليم و تربيت قرار مى داد و پس از آنكه آنها را آزاد مى كرد، هر كدام يك فرد تربيت يافته و الگو براى ديگران بودند. آنان پس از آزادى نيز پيوند معنوى خود را با امام (عليه السلام)، قطع نمى كردند و به سهم خود ديگران را نيز تحت پوشش تربيتى قرار مى دادند.
اين برنامهء امام، با توجه به محدوديتهايى كه او در ارشاد و هدايت مستقيم جامعه با آن روبرو بود، بسيار در خور توجه و قابل بررسى است. (3)