كسى نمىخريد و هر قدرى كه مىخواست از زمين موات مجاور به تصرف خود مىگرفت آيا اين گونه متصرفين صاحب زمين هستند يا نه؟
ج - بطور كلى زمين موات كه حريم معموره نباشد ملك كسى نيست و هر كس آن را احياء نمايد مالك مىشود و چنانچه با قصد احياء، تحجير كند داراى حق التحجير مىشود و فروش آن قبل از تحجير و هم چنين واگذارى حق التحجير قبل از تحجير صحيح نيست و وجهى را كه قبل از تحجير در مقابل آن پرداخته، مىتواند از فروشنده استرداد كند و زمين حريم را چنانچه بدون ممانعت ساير مالكين روستا، يكى از اهالى روستا، احياء كند مالك آن مىشود و اگر با ممانعت آنها تصرف كرده باشد تصرف او موجب ملكيت نمىشود و چنانچه زمينى كه عرفا به آن حريم مىگويند معرض انتفاع اهل ده نباشد حكم موات غير حريم را دارد كه هر كس آن را احياء كند مالك آن مىشود.
س 20 - تقريبا بيست سال است در روستائى اكثر مردم زمينهاى اطراف آن روستا را كه به صورت لم يزرع بوده تقسيم نموده و هر كس براى خود از اين زمينها تصرف نموده، حقير و برادرم مانند سايرين قطعه زمينى را تصرف نموده‌ايم و لكن چون از نظر مادى در مضيقه بوديم، نصف اين زمين را به صورت حياط درست نموده و ما بقى آن، به صورت جاى خرمن و جاى دامدارى مانده و در حقيقت در تصرفمان بوده است و به اين زمين احتياج داريم و داراى چند سر عائله مىباشيم ولى اكنون اهالى اظهار مىدارند ما بقى اين زمين مال شما نيست، يا بايد واگذار نمائيد و يا اين كه بهاى زمين را به نرخ امروز بپردازيد، مستدعى است حكم شرعى را در اين مورد بيان فرمائيد.
ج - در فرض سئوال، در صورتى كه اطراف قريه از مرافق، محسوب مىشده، بدون رضاى اهالى، تصرف شخص در آن جايز نيست. بلى اگر اهالى، با التفات، او را از بناء، منع نكردند اشكال ندارد و اگر موات، و غير مرافق بوده و كسى آن را به قصد تملك احياء نموده، نسبت به قدر احياء شده مالك مىشود و كسى نبايد مزاحم او بشود و در نزاع موضوعى مرافعه شرعيه لازم است.
س 21 - شخصى در بيابان ده خودشان مقدارى زمين ديم زار كه باير بوده احياء نموده و مدت ده سال است كه براى امرار معاش، كشت نموده و بهره بردارى كرده، مقدارى