(1) پدرم نيز مانند همه اقران خود به مرحوم محدث قمى رض فوق العاده اخلاص و احترام مىورزيد خاصه آنكه در زمانى كه آن بزرگمرد جليل القدر عديم النظير در مشهد مقدس اقامت داشت و به خواهش فضلاى حوزه علميه مشهد، چند ماهى قبل از عزيمت نهائى خود از مشهد مقدس، شبها بعد از نماز مغرب و عشاء در مسجد غير مسقف معروف به " مسجد پير زن " (كه در وسط صحن مسجد گوهر شاد قرار داشت و با طارمىهاى آهنى و ستونهاى كوتاه سنگى محصور و از صحن مسجد مجزى بود، و اكنون حوض بزرگ مسجد گوهرشاد و قسمتى از صحن بر جاى آن واقع شده است) به اقتداى به سلف صالح، روايت احاديث سنن را مىفرمود و پدرم از حاضران هميشگى آن محفل منور مقدس مىبود بعلاوه غالب مردان و زنان متدين آن شهر عزيز عموما، در سالهاى قبل از واقعه مسجد گوهرشاد (1354 قمرى) و پيش از مهاجرت مرحوم مبرور آية الله العظمى آقاى حاج آقا حسين طباطبائى قمى طاب ثراه، در مجلس عزادران حسينى (ع) بسيار مجلل و باشكوهى كه در دهه اول محرم پيش از ظهرها در منزل آن مرحوم منعقد مىشد و آخرين واعظ (و به اصطلاح: خاتم) آن مجلس مرحوم محدث قمى ره بود كه بسبب مصاهرت با آن خاندان جليل نبيل از " اهل البيت " آن نيز بشمار مىرفت، شركت مىكردند.
(و روضه متعين روزانه شهر مشهد در آن ايام در دو جا بود اولى در حسينيه قديمى تر يعنى منزل مرحوم مبرور حاج شيخ محمد تقى بجنوردى رحمة الله عليه كه بحمد الله تعالى تاكنون نيز به همان تعين و تشخص داير و اقامه عزادارى خامس آل عبا صلوات الله عليه هر سال با رونق و جلوه بيشترى از سال پيش در آن انجام مىگيرد و فيوضات و بركات اين مجلس پر فيض برعامه خراسانيان معتقد، مفاض و مشهود است، و دومى همين مجلسى كه در دار السياده مرحوم آية الله العظمى القمى طاب ثراه تشكيل مىشد).
و من بنده در آن سالها كه هنوز مراهق نبودم با زنان خانواده به آن مجلس محترم و حسينيه مجلل مشرف مىشدم و در محل معينى در صحن حياط و در زير چادر مخصوص عزادارى، در حد فاصل ميان مردان و زنان و در كنار پرده اى كه ميان قسمت مردانه و زنانه در تمام طول (يا عرض؟) حياط كشيده شده بود و اختصاص به پسران كم سن و سال و نابالغ داشت مى نشستم و هنوز قيافه ملكوتى و سيماى روحانى آن اسوه تقوى و فضليت و مظهر اخلاص و محبت به اهل بيت عصمت و طهارت سلام الله عليهم اجمعين را با آن اثر سجود بر جسته بر پيشانى مقدس أو و با قباى كرباسى آبى كمرنگى كه بر تن داشت و چهار زانو بر روى منبر جلوس فرموده بود بخاطر دارم (كه هرگزم نقش تو از لوح دل و جان نرود).
وگر چه اين پاورقى طولانى مىشود ولى الشئ بالشئ يذكر پس بىفايده نيست حالا كه اين سطور بنام مرحوم مبرور محدث قمى رضوان الله عليه مزين شد دو مطلب ديگر را هم بمناسبت به عرض برسانم يكى آنكه در آن سالها در لسان محاوره غالب اهالى مشهد كلمه " حاج شيخ " و به لهجه مشهدى " حج شيخ عباس " در مورد اول با قرينه كتاب و منبر و در مورد دوم مطلقا، به آن مرحوم منصرف مىشد.
ولى " حاج شيخ " على الاطلاق به عارف و زاهد و عالم مشهور مرحوم مغفور جنت مكان آقاى حاج شيخ حسن على مقدادى اصفهاني رحمة الله عليه منصرف بود زيرا هنوز در آن ايام معظم له بقريه " نخودك " در حومه شهر مشهد منتقل نشده بودند و نسبت " نخودكى " بعدها براى آن مرحوم رايج شد.
و گاهى هم كلمه " حاج شيخ " با قرينه نماز و مسجد، به روحانى مورد وثوق و اعتماد غالب مقدسين مشهد مرحوم آقاى حاج شيخ على اكبر نهاوندى ره امام جماعت شبستان بزرگ مسجد گوهرشاد و مؤلف بعضى كتب اخلاق و تاريخ و از جمله " بنيان رفيع في أحوال خواجه ربيع " يا شايد " البنتان الرفتع في أحوال الربتع يا في احوالات الخواجه ربيع؟ " منصرف مىشد.
ديگر اينكه در سالهاى (1340 - 1330 شمسى) بعضى از دانشگاهيان كه از كتب و تأليفات مرحوم محدث قمى رض بسيار استفاده و در كتب وسائل تأليفى خود از آن نقل و بدان استناد مىكردند، در فهرس مراجع و مآخذ آن كتب در حالى كه از بعضى از معاصرين اعم از احياء و اموات، كه قدر و حدشان معلوم و مشخص بود با اوصاف و نعوت مبالغه آميزى ياد مىكردند.
ظاهرا به سبب آنكه مرحوم محدث قمى را به حق معرفت نمىشناختند، از آن عالم جليل بىبديل به " عباس قمى " يا " عباس بن محمد رضاى قمى " تعبير مىكردند.
در سال 1334 يك روز مرحوم علامه بديع الزمان فروزانفر رحمة الله عليه كه گويا چنين ترك ادبى را در كتاب يكى از شاگردان قديمى خود (كه در آن ايام دانشيار دانسكن ادبيات بود) مشاهده فرموده بود در سر درس دوره دكترى ادبيات فارسى بمناسبتى با تجليل و تعظيم فراوان و يا عبارات و عناوينى در خور مقام عظيم محدث قمى رض آز آن مرحوم ياد كرد و با تعريض و كنايه ابلغ از تصريح، از آن دانشيار كم ذوق (ولى پر كار) انتقاد و او را ملامت كرد، و از آنجا كه در ميان شاگردان حاضر در آن جلسه برخى با آن دانشيار خصوصيت و همكارى داشتند، آن مرحوم به نحوى كه معلوم بود " لازم خبر " را اراده مىفرمايد مطالبى بيان داشت و قطعا به گوش آن دانشيار (و استاد بعدى) برسد و او به هوش آيد.
و از جمله فرمود: سالها است در اين اندوه و حسرتم كه در حالى كه مىتوانستم از محضر پر فيض دو بزرگوار فريد عصر و وحيد فن خود درك فيض كنم ولى افسوس كه آن چنان كه مىبايست به اين سعادت و توفيق نائل نشدم، اولى مرحوم محدث قمى و دومى ميرزا طاهر تنكابنى رحمة الله عليهما بودند " انتهى كلام مرحوم فروزانفر.

مفاتيح البحث: القتل ⁽¹⁾، الشهادة ⁽⁵⁾، الطهارة ⁽¹⁾، الصّلاة ⁽¹⁾، الحج ⁽¹⁾، السجود ⁽⁶⁾