5 - مكتب شهيد أول:
پيش تر ديديم كه فقه شيعي به مثابه مجموعه اى مستقل از حديث در دوره دوم فقهى پديدار شد. متون فقهى بازمانده از آن دوره و دوره سوم نمودار سبك فقه سنتي شيعي است كه شيخ الطائفة نيز كتاب النهاية خود را چنان كه ديديم بر همان روال نگاشت. ليكن پس از آن با ظهور كتابهاى مبسوط و خلاف كه به أسلوب فقه سنى و بر شالوده آن تدوين شده بود تغييراتى اساسى در شكل و محتواى فقه شيعي پديد آمد.
ز نظر شكل، بافت عمومى فقه شيعي به هم خورد و به صورت مخلوطى از دو سيستم درآمد.
كتابهاى تفصيلي و استدلالي فقهى از اين پس معمولا مباحث را به روال مآخذ سنى طرح نموده و نخست انظار و استدلالات فقهاء سنى را در آن مسأله نقل مى كردند كه معمولا بر نقل كتاب الخلاف مبتنى بود. سپس نوبت به آراء و استدلالات فقهاء شيعي مى رسيد. آبى شاگرد محقق حلى و نگارنده كشف الرموز گويا يكى از نخستين كسان بود كه از پيروى اين روش دست كشيد و از نقل آراء و استدلالات فقهاء سنى در كتاب خود خوددارى كرد. شاگردان علامه حلى به خصوص فخر المحققين فرزند أو در إيضاح الفوائد اين راه را تعقيب نمودند و نقل فتاوى و انظار و استدلالات فقهاء شيعي را جايگزين آراء و استدلالات فقهاء سنى ساختند.
از نظر محتوا نيز تغييرات فقه شيعي چشمگير و اساسى بود. تفريعات زيادى كه در مبسوط انجام گرفته و الگوى فقه تفريعى شيعه گرديد، و تفريعات مشابهى كه بعدا در آثار علامه در بخش معاملات افزوده شد نوعا مأخوذ از فقه سنى، و بر أساس قواعد و مباني أصول آن فقه بود كه با فقه شيعي تطبيق داده مى شد. از اين رو آموختن مباني فقه سنى براي بررسى اجتهادي و تحقيقى مآخذ فقه شيعي گامى اساسى بود. شهيد أول، شمس الدين محمد بن مكي عاملي (م 786) با تنقيح قواعد و أصول بنيادى فقه شيعي در كتاب القواعد والفوائد و ديگر آثار خود، و با به كار بستن عملي آن در متن فقه شيعي، اين محتوا را نيز تغيير داد و بدان شخصيت و هويت مستقل بخشيد.
شهيد به كمك همين قواعد و أصول، فقه شيعي را بسيار تبسيط نمود و آفاق تازه اى را به روى آن گشود. أو در تفريعات تحقيقى و ارزنده فقهى ابتكارات ونوآورى هاى بسيار دارد كه فقه أو را از پيشينيان خود به طور كامل مشخص و ممتاز مى سازد. آثار فقهى أو مانند الفيه، نفليه، القواعد و الفوائد، البيان، الدروس الشرعية، غاية المراد، ذكرى الشيعة واللمعة الدمشقية از مصادر ارزنده فقه شيعي و نمايانگر خصوصيات مكتب فقهى اوست.
دانشمندان پس از أو تا حدود يك قرن و نيم پيرو مكتب أو بوده و گرچه تازه آوريهايى داشته اند اما