فصل چهارم ادوار فقه شيعه سيستم حقوقى كه اكنون به نام فقه شيعه به دست ما رسيده است ادوار مختلفي را گذرانده، و به وسيله شخصيتهايى مبرز تجديد سازمان وتكميل شده است. شيخ الطايفه محمد بن الحسن الطوسي (م 460)، محقق جعفر بن الحسن الحلى (م 676)، علامه حسن بن يوسف بن المطهر الحلي (م 726) و صاحب المدارك، محمد بن علي العاملي (م 1009) از اين نا مدارانند.
معمولا در متون فقهى، ادوار فقه شيعي را به دو دوره متقدمين و متأخرين تقسيم مى كنند (49). در متون فقهى قرنهاى ششم و هفتم معمولا مقصود از متقدمين فقهاى معاصر أئمة، و متأخرين فقهاى پس از دوران حضور امام (از 360 به بعد) مى باشند (50). گاه نيز اصطلاح متقدمين بر شيخ الطايفه و فقهاء مقدم بر أو (51)، واصطلاح متأخرين بر دانشمندانى كه پس از وى آمده اند اطلاق شده است (52).
همچنان كه اصطلاح " متأخر " گاه نيز در معناى لغوى خود (يعنى دانشمندانى كه " در همين أواخر " و نزديك به زمان گفتگو پديدار شده اند) به كار رفته است (53). در متون فقهى قرنهاى بعد متقدمين دانشمندان پيش از محقق يا علامه حلى، ومتأخرين فقهاى پس از آنانند. در متون فقهى قرن سيزدهم معمولا اصطلاحى ديگر دارند به شكل متأخري المتأخرين كه مراد از آن در آثار قديم‌تر