فصل سوم رؤوس مطالب فقه تقسيم مباحث فقهى و دسته بندى آن براي دادن يك نظم درست و أصولي به فقه، به چند نحوه گونا گون انجام گرفته است. در فقه سنى معمولا مباحث فقه را به دو گروه: عبادات ومعاملات تقسيم مى نموده اند. غزالى دانشمند شافعي در احياء علوم الدين خود تمامى احكام و مقررات مذهبي و اخلاقى اسلامى را به چهار گروه: عبادات، عادات، منجيات ومهلكات دسته بندى كرد (17)، كه اين روش بر متون فقه شافعي (18) تأثير نهاده و أساس تقسيم مباحث فقهى به چهار گروه:
عبادات، معاملات، مناكحات و جنايات قرار گرفته است. در توجيه اين روش دسته بندى أخير گفته شده است كه: مباحث فقه يا مربوط به أمور اخروى است يا أمور دنيوي، بخش نخست يعنى احكامى كه براي تأمين سعادت اخروى است احكام عبادات است، و بخش دوم كه براي تنظيم زندگانى مادي است بر سه گونه است: زيرا يا قوانينى است براي تنظيم روابط افراد بشرى با يكديگر كه أبواب معاملات فقه را تشكيل مى دهد: و يا قوانينى است كه براي حفظ نوع بشر وضع شده و آن أبواب مناكحات است، و يا قوانينى كه بقاء فرد و نوع بشر هر دو، وابسته بدان است و آن احكام جنائى و جزائي است (19).
در فقه شيعي قديم ترين طرح ها در مراسم سلار بن عبد العزيز ديلمى (م 448)، مهذب قاضى عبد العزيز بن براج (م 481) وكافى أبو الصلاح حلبى (از ميانه قرن پنجم) ديده مى شود. أبو الصلاح حلبى تكليف شرعي را بر سه قسم مى داند كه آن را به ترتيب: عبادات، محرمات و احكام خوانده