(ب) قديمين هم زمان با استيلاء محدثان بر محيط علمي و مذهبي شيعه در نيمه دوم قرن سوم و قسمت عمده قرن چهارم، دو شخصيت بزرگ علمي در ميان فقهاء شيعي پديدار شده اند كه هر يگ داراى روش فقهى خاصي بوده اند. نقطه مشترك در روش فقهى اين دو، استفاده از شيوه استدلال عقلي است. بنابر اين كار اين دو به نوعي ادامه فقه تحليلي وتعقلى دوره حضور امام بوده، و نخستين دوره فقه اجتهادي شيعي به صورت مجموعه اى مدون و مستقل شمرده مى شود (142). مستقل از حديث و جدا از آن، ليكن بر أساس آن و در چهار چوب آن، به شكل تفريع فروع از أصول به كمك استدلال عقلي و إعمال فكر و اجتهاد و نظر.
اين دو شخصيت با آن كه هر يك از گروهى ديگر، و داراى روش و خط مشى مختلف بوده اند ليكن در بسيارى موارد در تصميم گيرى هاى حقوقى به نتيجة واحدى رسيده و نظر مشتركى اتخاذ نموده اند. از اين رو در مآخذ فقهى معمولا با عنوان قديمين به آراء فقهى آنان اشاره مى شود (143). اين دو عبارتند از:
1 - ابن أبي عقيل، أبو محمد بن علي بن أبي عقيل العماني الحذاء، دانشمند نيمه أول قرن چهارم (144)، نگارنده اثر فقهى مشهوري به نام المتمسك بحبل آل الرسول كه در قرن هاى چهارم و پنجم از مشهورترين و مهم‌ترين مراجع فقهى بوده (145) و بندهايى از آن در مآخذ فقهى متأخرتر نقل شده است (146).
2 - ابن الجنيد، أبو علي محمد بن أحمد بن الجنيد الكاتب الإسكافي، دانشمند ميانه قرن چهارم (147)، نگارنده تهذيب الشيعة لاحكام الشريعة والاحمدى في الفقه المحمدي (148).