شيعه چيره شده و پيشرفت اين دانش متوقف گرديد. ليكن در ثلث أخير آن قرن با ظهور عالم عاليقدرى چون وحيد بهبهانى، محمد باقر بن محمد أكمل (م 1205) و كوشش و سعى بليغى كه أو در نشر و ترويج أصول و مبارزه با طرز فكر اخبارى از خود نشان داد اين علم احياء شد و به سرعت رو به گسترش نهاد. شاگردان مكتب وحيد هر يك به سهم خود در ترقى و توسعه اين دانش كوشش فراوان كردند. كتابهايى چون قوانين از أبو القاسم بن حسن گيلانى، ميرزاى قمى (م 1231)، فصول از محمد حسين بن محمد رحيم أصفهاني (م 1254)، هداية المسترشدين از محمد تقي بن محمد رحيم أصفهاني (م 1248)، مفاتيح از سيد محمد مجاهد كربلايى (م 1242) و ضوابط از إبراهيم بن محمد باقر قزوينى (م 1262) از آثار شاگردان و پيروان اين مكتب است.
شيخ مرتضى انصارى دانشمند و متفكر بزرگ حقوقى اين قرن (م 1281) بناى أصول فقه را تجديد كرد، و با نبوغ خود آفاق جديد و گسترده‌اى را به روى اين علم گشود، و آن را به شكلى بسيار دقيق و أصولي از نو پايه ريزى نمود. مجموعه رسائل أو در أصول فقه كه به نام رسائل يا فرائد الأصول شناخته مى شود تا كنون در حوزه هاى سنتي فقه شيعي متن درسى است.
در مكتب علمي شيخ انصارى كه تا به امروز ادامه و استمرار يافته است مباني أصول فقه همواره مورد دقتها وموشكافيهاى دانشمندان قرار گرفته، و با ظهور متفكرانى برزگ چون ملا محمد كاظم آخوند خراساني (م 1329) نگارنده كفاية الأصول، محمد حسين نائينى (م 1355)، ضياء الدين عراقي (م 1361) نگارنده مقالات و محمد حسين أصفهاني كمپانى (م 1361) نگارنده نهاية الدراية و با كوشش هاى فكرى بسيار دقيق آنان، اينك علم أصول فقه شيعي دقيق ترين دانش اسلامى است كه از اهميت بسيار برخوردار بوده و كما كان مورد بحثها و بررسيها، و در معرض تحولات وتكميل و تغيير است.
* * * چنان كه گفته شد فقه شيعه چهار منبع اساسى دارد: قرآن، سنت، اجماع و عقل. هدف اصلى علم أصول فقه نشان دادن كيفيت استخراج احكام فقهى از منابع بالاست. با اين همه، در برخى موارد احكام فقهى را نمى توان مستقيما از اين منابع گرفت. براي چنين موارد أصول كلى خاصي در أصول فقه شيعه مقرر است كه اصطلاحا أصول عمليه خوانده مى شود. بدين طريق أصول فقه به دو بخش منقسم مى گردد: بخشي در باب روش استنباط احكام از چهار منبع اصلى، و بخش ديگر در باب شيوه استفاده از أصول عمليه.
در نخستين بخش أصول فقه، قواعد استدلال با قوانين مكتوب: قرآن و سنت مورد بحث قرار