حدود، جهاد و نظاير آن در اين مقولة وارد است (34).
* * * أبواب فقه كه هر يك به (كتاب) تعبير مى شود (35) چنان كه دانستيم در موضوعات گوناگون و در مجموع، مجموعه وظايف يك فرد مسلمان شيعي از نظر فردى و اجتماعي است.
ترتيب وقوع اين أبواب در متون فقهى مختلف است، ليكن عموما مباحث مربوط به عبادات (36) در آغاز، مباحث معاملات در ميان، و مباحث ارث و قوانين جزائي در انتها قرار مى گيرد (37). در پاره اى از مآخذ فقه سنى دليل اين پيشى وپسى ها، و فلسفه نظام حاكم بر كتب مختلف فقهى در آغاز برخى از أبواب و كتابها شرح و توضيح گرديده است (38). معمولا نويسندگان سنى (39) و شيعي (40) وجه تقدم برخى مباحث و أبواب را اهميت آنها و اهتمام مذهب نسبت بدانها مى دانسته اند، ليكن قاضى عبد العزيز بن براج در آثار خود نظر مى دهد كه اين پيشى وپسى ها نسبت به مباحث فقهى در كتب فقه به لحاظ عموميت مبحث است. از اين رو عبادات كه تكليف همه مسلمانان است و در همه حال شامل آنها خواهد بود بر معاملات يا احكام قضائي و جزائي كه شمول آن اختياري يا مربوط به شرائطى خاص است مقدم گرديده، و از ميان عبادات نيز نماز كه تكليف روزانه هر فرد مسلمان و در واقع عمومى ترين تكليف اسلامى است با شرط مقارن خود (طهارت) بر ديگر أنواع پيشى گرفته است (41). ابن حمزه فقيه شيعي ديگر در قرن ششم بر همين أساس ميزان عموميت و شمول هر يك از عبادات را سنجيده، و شرحي در اين باب در مقدمه كتاب وسيله خود آورده است (42).
أبو الفتح محمد بن علي بن عثمان كراجكى فقيه شيعي نيمه نخستين قرن پنجم در اثر فقهى خود به