خودت داشته باشد. مريض گفته (بعد از آنچه گفته ام، آنچه باقى ماند ثلث آن را سه رسد نمائيد، يك را به خمس و زكات و دو ثلث ديگر را به مصرف صوم و صلات بدهيد). و ورثه بعد از فوت امضاى مراتب را نموده اند. آيا وصاياى مزبوره را در چنين صورتى مرتب دارند در اخراج ثلث كه ابتدا به اول فالاول نمايند تا هر قدر كه ثلث كفايت نمايد؟ يا مجموع را با هم حساب نمايند و از هر يك ثلث بگيرند؟
جواب: اولا ملكى كه گفته است به رد مظالم بدهند، تمام آن را به رد مظالم بدهند. و ثلث ثلث باقيمانده را بعد از وضع ملكى كه گفته است به رد مظالم بدهند و ملكى كه گفته است به پسر بدهند، به مصرف خمس و زكات مىرسانند. و چون تعيين مقدار نكرده نصف آن ثلث را به خمس بدهند و نصفى به زكات. باقى مىماند آن ملكى كه براى پسر بزرگ وصيت كرده و دو ثلث ثلث باقى كه از براى صوم و صلات وصيت كرده. پس بايد ملاحظه كرد هر گاه قيمت آن ملك و دو ثلث از آن ثلث باقى، مساوى ثلث مجموع مال هست، بعد وضع رد مظالم و خمس و زكات به همان نحو وصيت معمول مىدارند و ملك را به پسر بزرگ مىدهند و مساوى دو ثلث ثلث باقى را به مصرف صوم و صلات مىرسانند. و هم چنين هر گاه كمتر از ثلث مجموع مال باشد.
و هر گاه بيشتر از ثلث مجموع مال باشد. پس هر گاه ورثه اجازه كنند به آن، چنين خواهد بود. و هر گاه ورثه اجازه نكنند مقدم مىدارند وصيت ملك را از براى پسر بزرگ.
پس هر گاه آن ملك مساوى ثلث است، ديگر چيزى براى صوم و صلات نمىماند. و هر گاه كمتر است باز ملك را به پسر بزرگ مىدهند بالتمام وتتمه را صرف صوم و صلات مىكنند. و هر گاه بيشتر است به قدر ثلث اصل مال را از ملك به او مىدهند وتتمه داخل ميراث است. در صورتى كه بنا به گرفتن صوم و صلات شد ظاهر اين است كه در صورت اطلاق از براى هر سال نماز يك ماه روزه مىگيرند. و دور نيست كه نماز آيات هم داخل باشد هر گاه از او فوت شده باشد.
و اينها كه گفته شد مبتنى بر آن است كه رد مظالم و خمس و زكات حقيقت است در واجبات اين حقوق، و هر گاه از قرائن معلوم شود كه وصيت به آنها از راه احتياط است، آنها هم حكم وصيت خواهند داشت، و از ثلث اعتبار مىشوند نه از اصل. والله العالم.
146: هر گاه كسى وصيت نامه نوشته باشد در سفرى به اين مضمون كه (اى فلان هر گاه من در اين سفر فوت شوم فلان دين مرا ادا كن. و فلان امر مرا چنان كن. و