فقهاى پس از شهيد أول، و در آثار متأخر تر فقهائى هستند كه پس از صاحب مدارك آمده اند (54).
اين ترتيب چندان دقيق نيست. ادوار فقه شيعي را در يك تقسيم دقيق‌تر بر أساس تحولات عمده فقهى شايد بتوان به هشت دوره تقسيم كرد. در زير هر يك از اين ادوار به اجمال ياد، و خصوصيات هر يك ذكر مى شود. نام مهمترين دانشمندان تشكيل دهنده هر دوره و مهمترين مآخذ فقهى مربوط به آن نيز ذكر مى گردد (55). شرح حال تمامى اين دانشمندان با ذكر مصادر سر گذشت و فهرست آثار هر يك در كتاب روضات الجنات سيد محمد باقر خوانسارى (چاپ هشت جلدي جديد) آمده و نظر به وضع اين نوشته به رعايت اختصار از هر گونه توضيح إضافي خود دارى شده (56).
1 - دوره حضور امام:
معمولا چنين تصور مى شود كه فقه شيعي در دوران حضور امام كه از زمان پيامبر آغاز شده و تا سال 260 ادامه يافت دامنه اى بسيار محدود داشته است، زيرا با وجود امامان و امكان دسترسى بدانان، مجالي براي فقاهت و اجتهاد آزاد حاصل نبوده وفقه اين دوره در شكل سماع و نقل حديث از امامان محصور بوده است. اين تصور درست نيست و براي روشن شدن حقيقت امر بايد چند نكته در مورد وضع و حال، وطبيعت و معتقدات جامعه شيعي اعصار أولية توضيح گردد:
1) بنابر آنچه از روايات مذهبي به دست مى آيد امامان شيعه به تحريك و ايجاد زمينه تفكر تعقلى واستدلالى در ميان شيعيان خود علاقة فراوانى داشته اند. در زمينه بحثهاى كلامي و عقيدتي، تشويق ها و تحسين هاى بسيار از آنان نسبت به متكلمان شيعي زمان خود نقل شده است (57). در مسائل فقهى آنان به صراحت وظيفة خود را بيان أصول و قواعد كلى دانسته و