5. اختلاف در حروف كه موجب تغيير در معنى وشكل مى گردد، مانند كلمه ء (طلع) در آيه ء:
(وطلح منضود) (واقعه: 29) كلمه ء (طلح) هم به حاء: (وطلح)، ونيز به عين: (وطلع) قرائت شده است.
* 6. اختلاف در تقديم وتأخير، مانند:
(وجاءت سكرة الموت بالحق..) (ق: 19) كه به صورت (وجاءت سكرة الحق بالموت)، يعنى به صورت تقديم (الحق) بر (الموت) قرائت شده است.
ونيز مانند:
(فاذاقها الله لباس الجوع والخوف..) (نحل: 112) كه به صورت (فاذاقها الله لباس الخوف والجوع)، يعنى به تقديم (الخوف) بر (الجوع) قرائت شده است.
* 7. اختلاف در زياده ونقصان، مانند:
(.. وما عملت ايديهم..) (پس: 35) كه به صورت (وما عملته ايديهم) نيز قرائت شده است.
ونيز مانند:
(ان الله هو الغنى الحميد) (لقمان: 26) كه به صورت (ان الله الغنى الحميد) نيز قرائت شده است (1).
ابن الجزرى اختلاف در اصول قرائي را به وجه اول (يعنى به مورد اختلاف در حركاتي كه تغييري در شكل و صورت ومعناي كلمه ايجاد نمى نمايد) مى پيوندد ومى گويد:
(واما اختلافهائى امثال اظهار وادغام، وروم واشمام، وتفخيم وترفيق، ومد وقصر، واماله وفتح، و تحقيق وتسهيل، وابدال ونقل - كه از آنها به (اصول) تعبير مى شود - از آنگونه اختلافهايى نيست كه لفظ و معنى از رهگذر آنها مختلف ومتنوع گردد، زيرا اين صفات گوناگون، يعنى اظهار وادغام وامثال آنها - از ديدگاه أو - لفظ وكلمه را از اينكه يك لفظ وكلمه است خارج نمى سازد، وبر فرض هم اگر بگوئيم: اختلاف اينگونه صفات در كلمه ولفظ، باعث مى شود كه ما نتوانيم بگوئيم يك لفظ ويك كلمه است بايد چنين اختلافي را از نوع اختلاف مورد اول بدانيم، يعنى در زمره ء اختلاف در حركات محسوب گردد كه به هيچوجه اختلافي در معنى وشكل كلمه ايجاد نمى كند) (2).
ابن قتيبه به دنبال اين موارد هفتگانه مى گويد:
(همه ء اين وجوه را بايد كلام خداوند متعال برشمرد كه آنرا (روح الامين) يعنى جبرائيل (عليه السلام) بر رسولش (صلى الله عليه وآله وسلم) نازل كرده است، به اين دليل كه آنحضرت در هر ماهى از ماه رمضان آنچه كه از قرآن نزد أو فراهم مى آمد با جبرائيل (عليه السلام) معارضه ومقابله مى كرد، وخداوند بر طبق مشيت به حق خود بر آن مى افزود ويا چيزى را نسخ مى كرد؟! وهر طور كه مى خواست در رابطه با قرآن كريم دستوراتى در جهت توسعه وتسهيل بر بندگانش اعلام مى فرمود، وازجمله ء آنها اين بود كه دستور داد هرگروهى مطابق لغت ولهجه وعادت خود از لحاظ تلفط، قرآن كريم را قرائت كنند) (3).