فصل چهارم اختلاف قراآت وبررسى علل واسباب آن وجوه اختلاف قراآت:
دانشمندانى امثال ابن قتيبه وفخر الدين رازى، وابن الجزرى وديگران در مقام استقراء قراآت - عليرغم اختلاف انواع آنها - بر آمدند، وسعى كردند وجوه اختلاف را نيز مشخص سازند.
مساعي آنها در اين زمينه به اين نتيجه بارور گشت كه وجوه ويا انواع اختلاف قراآت به مواردي كه در زير ياد مى كنيم محدود مى باشد.
1. اختلاف در حركات كلمه، بدون اينكه در معنى وشكل آن تغييري ايجاد كند، مانند:
(.. ويضيق صدري..) (شعراء: 13).
كه هم به رفع قاف: (ويضيق)، وهم بانصب آن (ويضيق) قرائت شده است.
(قال يا قوم هؤلاء بناتي هن اطهر لكم..) (هود: 78).
در اين آيه، راء (اطهر) هم به رفع وهم به نصب قرائت شده است.
2. اختلاف در حركات كه تغييري در معنى ايجاد كند، شكل كلمه محفوظ بماند، مانند (كفلها) در آيه ء:
(.. وكفلها زكريا..) (آل عمران: 37) كلمه ء (كفلها) هم به تخفيف فاء: (كفلها) ورفع (محلى) زكريا به عنوان فاعل، ونيز به تشديد فاء: (كفلها) ونصب (محلى) زكريا به عنوان مفعول دوم قرائت شده است.
3. اختلاف در حروف كلمه كه در معنى تغيير ايجاد كند، لكن شكل كلمه محفوظ بماند، مانند (ننشزها) در آيه ء:
(.. وانظر إلى العظام كيف ننشزها..) (بقره: 259) كلمه ء (ننشزها) هم بازاى: (ننشزها)، وهم با راء: (ننشرها) قرائت شده است.
4. اختلاف در حروف كه درشكل كلمه تغييري به وجود مى آورد، لكن معناى كلمه محفوظ بماند، مانند (العهن المنفوش) در آيه ء:
(وتكون الجبال كالعهن المنفوش) (قارعه: 5) اين آيه به صورت (كالصوف المنفوش) نيز قرائت شده است.
(.. وزادكم في الخلق بصطة..) (اعراف: 69) كه كلمه بصطة هم با سين: (بسطة)، وهم با صاد: (بصطة) قرائت شده است.