نكته ء مزبور ضمن آن جلب نظر مى كند.
أبو شامة نيز مانند ابن قتيبه اظهارنظر كرده ومى گويد:
در قرآن عربي از تمام زبانها ولهجه هاي عربي لغاتى وجود دارد، زيرا قرآن بر تمام عربها نازل گرديد، وخداوند متعال به آنها رخصت داد كه مى توانند آنرا به حسب لغات مختلف خود قرائت كنند. به همين جهت قراآت مختلف در مورد قرآن كريم پديد آمده است (1).
گفتارى كه ضحاك از ابن عباس روايت كرده است سخن ابى شامه را تأييد مى كند. ابن عباس مى گفت: (خداوند متعال اين قرآن را به زبان هر قوم وقبيله أي از اقوام وقبائل عرب نازل كره است).
از معاصرين، دكتر طه حسين ريشه ء اختلاف قراآت را بدينسان گزارش مى كند:
(به اختلاف ديگرى در قراآت اشاره شده كه عقل آنرا مى پذيرد، ونقل نيز آنرا تجويز مى كند، وضرورت اختلاف لهجه ها كه ميان قبائل عربي ديده مى شود اين اختلاف را ايجاد مى نمايد، قبائلى كه نمى توانند حنجره ها وزبانها ولبهاى خود را دگرگونه سازند تا بتوانند قرآن كريم را همانگونه قرائت كنند كه پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) وخويشاوندان قرشي أو قرائت مى كردند. اين قبائل قرآن را بدانگونه كه تكلم مى نمودند قرائت مى كردند، لذا در قرائت خود (اماله) را به كار مى بردند كه قريش آنرا به كار نمى گرفت. ويا كلمه أي را ممدود مى خواندند كه قريش آنرا به مد نمى خواند. ويا مقصور قرائت مى كردند كه قريش به قصر قرائت نمى كرد. ويا سكوني را در مورد حرفي به كار مى بردند كه قريش آنرا ساكن قرائت نمى كرد. ويا ادغام واخفات ونقل را در مورد كلماتي مورد استفاده قرار مى دادند كه قريش چنين نمى كردند) (2).
وهم چنين از جمله معاصرين - كه مبناى اختلاف قراآت را بدينگونه توجيه مى كردند - سه تن از دانشمندان، به نام: على جندي، ومحمد صالح سمك، ومحمد أبو الفضل ابراهيم مى باشند. اما با اين تفاوت كه اختلاف لغات و لهجه هاي از ديدگاه آنها مربوط به تمام قراآت نيست، بلكه اختلاف لهجه ها ولغات منشأ براى پاره أي از قراآت مى باشد، چنانكه در كتاب خود بدان اشاره كرده اند (3).
اين نوع از اختلاف قراآت ظاهرا بخشى از قراآت را در بر مى گيرد كه مى توانيم اين بخش را ضمن تقرير وتأييد نبى اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) نسبت به قراآت مسلمين مندرج سازيم.
نتيجه:
مى توان گفت: تمام عوامل ياد شده كه مصادر ومنابع اختلاف قراآت را تشكيل مى دهند، مرجع همه ء آنها عبارت از فعل وتقرير وتأييد نبى اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) مى باشد. ومأخذ اختلاف اصحاب، قراآت خود آنحضرت است. واختلافي كه در قراآت از سوى آنحضرت ارائه شد در جهت تسهيل وتوسعه نسبت به امت اسلامي بوده است. وشايد حديث (انزل القرآن على سبعة احرف فاقرؤا ما تيسر منه) اشاره به همين امر باشد، به ويژه در روايت احمد بن حنبل، از خالد، از حماد، از عاصم، از زر، از حذيفه مى بينيم كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود:
(من جبرائيل (عليه السلام) را در كنار (احجارالمرا) ديدار كردم وبه أو گفتم: أي جبرائيل! من به سوى امتى امى وناآشناى به خواندن ونوشتن، از زن ومرد وغلام وكنيز وسالخورده فرستاده شدم. جبرائيل (عليه السلام) به دنبال سخن آنحضرت عرض كرد: (ان القرآن انزل على سبعة احرف) (4).