شايد مخالفت اين شنبوذ با آراء علماء قرائت در رابطه با شرط سوم از رقابت أو با ابن مجاهد ريشه مى گرفت (1)، ونيز از آنجا ناشى مى شد كه ابن شنبوذ به اين نكته توجه نداشت كه شرط سازگارى قراآت با رسم الخط مصاحف عثماني بدين دليل بوده است كه مصاحف عثماني - بر اساس تلفظ وقرائتى كه در (عرضه ء اخير) (2) تثبيت شد - نگارش يافت، چنانكه اين نكته را جمعى از مفسرين ومورخين ياد كرده اند:
- ابن كثير مى گويد:
(جبرائيل (عليه السلام) در ماه رمضان هر سال به معارضه ومقابله ء قرآن كريم با رسول اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) مى پرداخت، اما وقتى آخرين سال رحلت آنحضرت فرا رسيد، قرآن كريم - را براى خاطر تأكيد وتثبيت واستحكام امر - دو بار مقابله كرد) (3).
- ابن الجزرى مى نويسد:
(مصاحف عثماني بر اساس قرائت وتلفظى - كه در (عرضه ومقابله ء اخير) از سوى خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) تثبيت وتأييد شده بود - به كتابت در آمد، چنانكه شمار قابل توجهي از دانشمندان پيشين بدين نكته تصريح كرده اند (4).
بارى امكان دارد مخالفت ابن شنبوذ با شرط سوم به خاطر آن بوده است كه وى به نقشه پردازى ابن مجاهد در شاذانگارى قراآت زائد بر قراآت سبعه، رضا نمى داد، چرا كه ابن شنبوذ مى ديد در جمع قراآت متواتر، قراآتى جلب نظر مى كرد كه با رسم الخط مصحف عثماني سازگار نبوده وفقط اعتبار آنها متكى به سند وروايت بوده است نه سازگارى با رسم الخط مصحف عثماني. وما نمونه هائى از قراآت را ياد مى كنيم كه عليرغم اينكه داراى تواتر است با رسم الخط مصحف عثماني سازگارى ندارد، مانند:
* قرائت (جئ) كه با الف وبه صورت (جائ) در مصحف عثماني نگارش شده است.
* قرائت (لاذبحنه) كه با الف وبه صورت (لا أذبحنه) نوشته شده است (5).
* قرائت ابى عمرو: (إن هذين) با ياء كه با الف وبه صورت (إن هذان) نگارش شده است.
* وسرانجام، قرائت (فاصدق واكون) با واو، كه بدون واو وبه صورت (.. واكن) نوشته شده است (6).
سزا است ياد آور گرديم: ابن شنبوذ، طبق گفته ء ابن النديم (درمقام رقابت با ابى بكر (ابن مجاهد) برآمد، اما أو را به بطلان شخصيتش منسوب نكرد ودر صدد جرح أو بر نيامد) (7).
با توجه به نكته أي كه در مخالفت قراآت - در پاره أي از موارد - با رسم الخط مصحف عثماني، جلب نظر مى كند بايد در اين مسأله تجديدنظر كرد، چرا كه موافقت با رسم الخط مصحف عثماني - كه به عنوان شرط اخير در صحت قراآت محسوب مى شود - سنتى است كه تا كنون از آن پيروى مى شد، چنانكه صفاقسى به همين مطلب تصريح كرده است. وى مى نويسد: ما معتقديم وقتى رسم الخط از يكسو، وقراآت متواتر ويا مشهور از سوى ديگر - همانگونه كه درنمونه هاي اخير ديديم - با هم معارض وناسازگار بودند بايد برطبق قراآت متواترو يا مشهور عمل كرده وآنها را ملاك قرار داد (8) [وبه رسم الخط اعتنايى نكرد].
صفاقسى مى گويد.
(شيخ عارف بالله، (سيدى) محمد بن الحاج در كتاب المدخل گفته است: هيچكسى را روا نيست كه نوشته هاي